नेतृत्वय् मिसा पत्रकारया उपस्थिति व मिसाया नितिं न्याय
- मीरा राजभण्डारी अमात्य
दँय्दसं थें थुगुसी नं सरकारी नापं गैर सरकारी क्षेत्रपाखें “ह्यूपाःया नितिं साहस यायेनु ।” व “वुमेन इन चेन्जिङ्ग वल्र्ड अफ वर्क : प्लानेट फिप्टी फिप्टी बाइ ३०”या नारालिसें अन्तराष्ट्रिय नारी दिवस नेपाःलिसें हलिंन्यंक हनाच्वंगु दु । सन् १८५७ मार्च ८य् अमेरिकाया न्यूयोर्कय् मिजं सरह समान ज्याला व ज्या याये थाय् उन्नत वातावरणया माग यासें तयारी पोशाक उद्योगया श्रमिक मिसापिन्सं थःपिनिगु अधिकार राज्यपाखें सम्बोधन याकेगु नितिं आन्दोलन यात । उकिया ५१दँ लिपा सन् १९०८ मार्च ८य् सन् १८५७या आन्दोलनयात समर्थन क्यँसें न्यूयोर्कय् हाकनं श्रमिक मिसापिन्सं ब्वज्या यात ।
थुकथं बारम्बार मिसा व मिजंतय्गु ज्यालादरय् समानता कायम यायेत व ज्या याइपिंनापं मिसापिनिगु नितिं ज्या यायेगु इलय् विवेकशीलता नालेत माग याःगु क्रान्तिकारी आन्दोलनं तत्कालीन राज्ययात अन्ततः सन् १९१० निसें अन्तर्राष्ट्रिया नारी दिवस हनेत बाध्य याकल ।
तत्कालीन जर्मनीया साम्यवादी सिद्धान्तया हस्ती क्लारा जेट्ली गुम्हेसिगु वकालती पहलं ८ मार्चयात विश्व नारी दिवसकथं हनेत समस्त विश्वयात बाध्य याकल । तर क्लारां थुगु क्रान्ति ताःलाकेत तसकं हे संघर्ष नं यात । वय्कलं मिसा अधिकारयात संस्थागत यायेत नापं राज्य स्तरपाखें हे सुनिश्चित याकेत फुक्क यूरोपया सरकारया हाथ्या बीत अथेहे थुकिया नितिं तत्कालीन कट्टर साम्यवादी नेतृत्व लेनिनलिसे तसकं हे बहस व संघर्ष तकं यायेमाःगु खः ।
आः प्रसंग, अन्तर्राष्ट्रिय नव आधुनिक नारी दिवसया । थगुने संयुक्त राष्ट्र संघया महासचिव बान कि मुनं अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवसया झ्वलय् मिसापिन्सं न्हापा थ्व वा व यायेमफु वा याके मज्यू धयागु सामाजिक मान्यतायात त्वाःथलेगु नितिं यक्व हे हाथ्या व संघर्ष फयेमाःगु प्रसंगया नापनापं थौंकन्हय् नं मिसाप्रतिया थजाःगु दृष्टिकोण हिलेत अभियानय् हे दुगु थःगु सन्देशपाखें बियादीगु खः ।
गुकिया अर्थ आःतक नं मिसाप्रतिया समाजया परम्परागत मानसिकता व दृष्टिकोणयात त्वाःथलाः थःगु हक अधिकारया नितिं थःपिनिगु संघर्षयात निरन्तरता बीमाःगु खँय् बः बियादीगु वय्कःया अभिब्यक्तिपाखें महसूस जुइ ।
समग्र विश्व शान्ति व विश्व भातृत्वया नितिं माःगु आधार स्तम्भ मानव विकासयात क्वातुकेत दक्कलय् न्हापां मिसा विकासया सिद्धान्त व मान्यतायात संयुक्त राष्ट्र संघया आधारभूत मान्यतां व्यवहारय् कार्यान्वयन यायेत थाकुयाच्वंगु दु । व अवस्थाय् नं थौंकन्हय् विश्व बजारय् मिसा उत्थान व विकासया खँय् बुलुहुँ बांलाना वनाच्वंगु खनेदु ।
विश्व शान्ति व विकासया नितिं मिसा नेतृत्वया अस्तित्वयात विश्वं स्वीकार यायां वनाच्वंगु अवस्थाया लिच्वः नेपालय् नं लानाच्वंगु दु । थुकियात मिसा नेतृत्वयात समाजं स्वीकार याना वयाच्वंगु अवस्थां नं पुष्टि याःगु दु । थुकिया दसि खः, नेपाल पत्रकार महासंघया इतिहासय् न्हापांखुसी मिसा पत्रकारया नेतृत्वय् ज्यासना पुचः ल्यःगु ।
अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवसया संघारय् फुक्क पत्रकारिता जगतय् लसताया लहर हयाब्यूगु दु, मिसाया नेतृत्वय् महासंघया जिल्ला कचाय् जूगु ज्यासना पुचःया ल्यज्यां । अथेला राष्ट्रपति, सभामुख व न्यायाधिसलिसेंया दक्कलय् च्वय्या गरिमामय पदय् मिसापिनिगु नेतृत्वं मिसापिन्त गौरवान्वित याःगु दु हे । पत्रकारिताया इतिहासय् ११७दँ लिपा मिसा पत्रकारया नेतृत्वय् वःगु इतिहासया थुगु ईयात पत्रकारिता जगतया नितिं तसकं लसताया विषय जूगु दु ।
धार्मिक ग्रन्थं “यत्र नारी पुज्यते तत्र रम्येते देवता” थेंजाःगु धापुतिं तत्कालीन समाजय् तकं मिसापिन्त शोषण, दोहन व हिंसा मयायेत इनाप याःगुलिं विश्व शान्ति व विकासय् मिसापिनिगु अग्रगामी भूमिका दइगु नीतिगत तथ्य न्ह्यब्वःगु दु । पक्कां नं पत्रकारिताया नीतिगत तगिमय् मिसा पत्रकारतय्गु उपस्थितिं मिसा पत्रकारपिन्त जुइगु लैङ्गिक हिंसालिसें फुक्क मिसापिन्त जुइगु हिंसाया विरुद्ध च्वसा न्ह्याकेत अझ उत्साह व तिबःया नितिं तँसा साबित जुइ । छगू हिंसा मदुगु समाजया परिकल्पना पूवंकेत व नेपाःया शान्ति प्रक्रियायात कार्यान्वयनया तगिमय् हयेगु नितिं उमिगु च्वसायात अझ उर्जा दइगु खँय् आशा यायेबहःजू ।
न्ह्यात्थेजूसां मानव विकासया नितिं मिसा विकासयात प्राथमिकता ब्यूगु संयुक्त राष्ट्र संघया घोषणापती न्ह्यथनातःगु एजेण्डात नेपालय् कार्यान्वयन जुयाच्वंगु थुगु अवस्थायात फुक्क मिसा जगतं रुपान्तरित सामाजिक मनोविज्ञानया उपलब्धिकथं सराहना यायेमाःगु दु । छगू समृद्ध राष्ट्रया नितिं समृद्ध समाज व समृद्ध समाजया नितिं समृद्ध परिवार माः । अले समृद्ध परिवारया आधार स्तम्भ धइगु मिसा हिंसा मदुगु परिवार खः । मिसापिन्त हिंसापाखें मुक्त याकेगु ज्याय् मिसा पत्रकारतयेगु च्वसु नं यक्व हे ग्वाहालि जुयाच्वंगु नं दु ।
नेतृत्वय् मिसा पत्रकारया उपस्थिति व मिसाया नितिं न्याय
नेपाःया पत्रकारिताया इतिहासय् मिसा पत्रकारपिनिगु योगदान दक्कलय् न्हापां वि.सं. १९७१य् भारतया बनारसपाखें पिदंगु “चन्द्र” लय्पतिइ पिदंगु “स्त्री शिक्षा” व “वीर पत्नीको साहस” नांया च्वसुपाखें जूगु खः । वि.सं. १९८३य् देहरादुनपाखें पिदंगु “गोरखा” वाःपतिइ दिव्य कुमारी देवी कोइरालां च्वयादीगु “स्त्री शिक्षाया महत्व” शीर्षकया च्वसुपाखें निरन्तरता जुयाः २००७ सालय् प्रजातन्त्र वयेधुंकाः नेपाःया पत्रकारिताय् मिसा पत्रकारतय्गु आगमन “महिला” नांया पत्रिकाया नापनापं शुरु जुल ।
साधना प्रधान, कुमारी कामक्षा देवी व प्रियम्बदा शर्माया मंकाः सम्पादनय् पिहांवःगु उगु पत्रिका दक्कलय् न्हापां भोट तयेगु अधिकार प्राप्त जूगु लसताय् पिदंगु खःसा सम्पादक मण्डल राजनीतिइ हे अलमलय् लाःगुलिं उगु दुर्लभ पत्रिकां निरन्तरता कायेमफुत । हाकनं नं मिसापिन्त शिक्षापाखें बञ्चित याका तयेमज्यू व प्रजातन्त्रं सुनिश्चित याःगु प्रत्येक अधिकारय् मिसापिनिगु अधिकारयात राज्यं संबोधन यायेत बाध्यकारी जू धइगु सन्देशपाखें तत्कालीन रुढीवादी समाजयात घ्वानाच्वनेगु ज्या उपिं साहसी पत्रकारतय्सं याःगु खः ।
थौंकन्हय् पत्रकारिताय् मिसा पत्रकारत दुहांवंगु नं ९८दँ दय्धुंकल ।
प्रजातन्त्रलिपा स्वीदँतक नं नेपाःया पत्रकारिताय् मिसापिनिगु उपस्थिति तसकं म्हो जुल । अथेखःसां लोकतन्त्र बहाली लिपा धाःसा मिसा पत्रकारतय्गु ल्याः व पत्रकारिता क्षेत्रया नेतृत्व तगिमय् मिसापिनिगु उपस्थितिं बुलुहुँ थाय् कया वनाच्वंगु दु । मिसापिन्त जुइगु विभेद, वहिष्करण, अन्याय, हिंसालिसें फुक्क कथंया हिंसा विरुद्ध न्ह्याइगु मिसा पत्रकारपिनिगु च्वसां फुक्क मिसातय्त न्याय बीकेत नजीर जूवंगु दु । अथेहे नेतृत्वय् दुपिं मिसा पत्रकारतपिनिगु वकालती, पहलं अन्यायस लानाच्वंपिं मिसा नापं मिसा पत्रकारपिन्त हद हे तक न्याय बीत नं ताःलाःगु यक्व हे दसूत दु ।
दिगो शान्ति, सुशासन नापं विधिया शासन सुनिश्चितताया नितिं व मानव अधिकारया प्रत्येक सवालय् मिसा पत्रकारपिनिगु भूमिका अर्थपूर्ण जुइ । भेदभाव, हिंसा नापं बहिष्करणपाखें उन्मुक्ति बीकेत मिसा पत्रकारतय्सं “आवाज विहिन आवाज” जुयाः समाज व राष्ट्रयात सही दिशाय् निर्देशित यायेत ताःलानाच्वंगु दु ।
मानवीय संवेग व मानव मनोविज्ञानकथं छम्ह मिसां थःत जूगु अन्याय, विभेद व हिंसाया जानकारी बीत मिसाया हे उपस्थितिइ सहजता अनुभव यायेफइगु हुनिं न्याय बीकेगु ज्याय् मिसा पत्रकारपिं ताँपु जुयाच्वंगु दु । थुगु अर्थय् दँय् छक्व राज्यं अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवसया झ्वलय् मिसापिन्त बीगु सार्वजनिक, वाःजःछि ज्याझ्वः वा गैरसरकारी संस्थां पाँचतारे होटलय् सेमीनार गोष्ठीइ हे सीमित यायेगु परम्परां मिसा अधिकार व विभेद मदुगु समाजया प्रत्याभूति बीगु बांलाःगु म्हगस स्वयां न्हियांन्हिथं फिल्डय् वनाः मिसापिन्त जुइगु फुक्ककथंया हिंसा विरुद्ध न्ह्याइगु मिसा पत्रकारतय्गु च्वसां प्रभावकारी लिच्वः बियाच्वंगु खनेदु ।
अथेला संवैधानिक व कानूनी ल्याखं मिसापिन्त समान अधिकार व विभेद मदुगु समाजया प्रत्याभूति राज्यं ब्यूगु दु । नेपाःया संविधान २०७२या धारा ३८पाखें मिसापिनिगु हक व अधिकारयात सुनिश्चित याःगु दु । गुकी मिसापिन्त लैङ्गिक भेदभाव मदुगु समान वंशीय हकनिसें मिसा विरुद्ध जुइगु धार्मिक, सामाजिक, साँस्कृतिक परम्परा, प्रचलन वा मेमेगु छुं नं लिधंसाय् शोषण मयायेगु व याःसा पीडितयात कानून कथं क्षतिपूर्ति प्राप्त जुइगु प्रावधानलिसें सम्पत्ति व पारिवारीक मामिलाय् समान हक दइगु प्रत्याभूति उगु संविधानं ब्यूगु दु ।
अथेहे नेपाःया त्रिवर्षीय योजनां दिगो शान्ति प्राप्त यायेत समावेशी नापं समन्यायिक विकासयात बः बीगु रणनीति अन्तर्गत मिसापिनिगु जीवनस्तर थकायेत समन्यायिक विकास रणनीति नालेगु लक्ष्य काःगु दु । थुकथं कानूनी व नीतिगत दृष्टिं मिसापिन्त न्याय बीकेत क्वात्तूगु व्यवस्था संविधाननापं कानूनं ब्यूगु दु ।
तर व्यवहारय् मिसापिनिगु प्रत्येक अधिकारया संबोधन जुइत मिसापिनिगु शैक्षिकस्तरनिसें पारिवारिक सामाजिक पृष्ठभूमिं निर्णायक भूमिका म्हिताच्वंगु दइ ।
थुगु अर्थय् सामाजिक चेतना व जागरुकता हयेत मिसा पत्रकारपिनिगु भूमिका दयाच्वनी । बान कि मुनं धयादी थें मिसापिन्सं थ्व वा व यायेफइ वा मफइ धइगु परम्परागत सामाजिक मान्यतायात न्हंकेत व मिसापिनिगु सामर्थ्य व खुबीयात तकं अझ बांलाकेत मिसा पत्रकारया सचेतनामूलक सूचंपाखें मिसापिन्सं थःत जुयाच्वंगु व जुइगु सम्भावना दुगु अन्यायया विरुद्ध सचेत जुइत ग्वाहालि याइ ।
