गुगल ट्रान्सलेटय् नेपालभाषा (नेवारी) व झीगु यथार्थ
राजेन मानन्धर | दिल्लाथ्व तृतिया ११४४, असार २५ मंगलवाः
दकलय् न्हापां इन्टरनेटया संसारय् गुगल सर्च इन्जिन प्लाटफम व जिमेलया रुपय् सन् १९९८य् पिहाँ वःबलय् दक्व हे अजू चाःगु खः। थ्व आः म्याप, अर्थ, क्लाउड स्टोरेज लगायत एन्ड्रोयड एपया रुपय् संसारय् अर्बौं मनूतय्सं छ्यलाच्वंगु दु। अथे हे थुकिया अनुवाद सेवायात न्हिछिया हे करोडौं मनूतय्सं छ्यलाच्वंगु दु धकाः धाइ। थज्याःगु अनुवाद सेवा अर्थात् गुगल ट्रान्सलेटय् नेपाःया सरकारी कामकाजया भाय् नेपाली बाहेक आः झीगु मांभाय् नेपालभाषा नं दुहाँ वंगु दु। थ्व सकल नेवाःतय्गु लागि जक मखु नेपालीतय्गु लागि हे लसता व गर्वया खँ खः। झीगु भाय् गुगलया सेवाय् दुतिंगु नेपालया हे भाय् मध्ये नेपाली धुंकाः मेगु भाय् जुइत सफल जूगु दु।
वंगु बिहिबार गुगलं थःगु ट्रान्सलेट सेवाय् नेपालभाषा (नेवारी) नं समावेश याना धकाः जानकारी बिउगु खः। थथे धइगुया अर्थ आः झीगु भाय् संसारया ६१ करोड स्वयाः यक्व मनूतयसं ल्हाइगु क्यान्टोजी भाय्निसें कयाः अफ्रिका ल्हाइगु स्वाती इत्यादि भाय्या पुचलय् दुथ्याःगु जुल। अथे जुल कि थन दुथ्यानाच्वंगु भाय्या छुं नं लेख रचनायात झीगु भासय् तप्यंक हिले दइगु अले झीगु भासं च्वयातःगु रचना नं उमिसं अःपुक हे थःगु भासं हिलाः ब्वनेदइ। आः वयाः सन् २०२४ जुलाइ तकया दुने थुकिं विश्वया २४३गू भाय्यात दुथ्याकूगु जुल।
खस नेपाली भाय्यात गुगलं सन् २०१३य् दुथ्याकेधुंकाःनिसें आःत थुकिइ यक्व ह्यूपाः हयाः थुकियात क्रमिक सुधार यानाः थ्व सेवा मार्फत यक्व मनूतय्सं मेमेगु भाय् मसःसां व भाय्या समाग्री ब्वनाः थुइकाः लाभान्वित जुयाच्वंगु खः। वयां लिपा झीगु नेपालभाषा यात नं गुगल ट्रान्सलेटय् दुथ्याकेत यक्व न्ह्यःनिसें थी थी चरणय् कुतः जुयाच्वंगु खः।
विश्वया थी थी भाय्या सञ्जालय् नेवाः खँग्वः व व्याकरण दुतबियाः झीसं छु च्वल उकिया अनुवाद स्वचालित कथं जुइकेगु धइगु चानचुनगु खँ मखु। थ्व पूर्ण वा धाये परफेक्ट मजुइफु तर नं ऐतिहासिक व युगान्तकारी खः धकाः धाये हे माः। थन निद्वः स्वयाः यक्व मनूतय्गु लगभग द्वःछि दिंया योगदान जूगु दु धइगु खँ वल। थ्व ज्याय् वर्ल्ड नेवा अर्गनाइजेसनया पहल, संयोजन व योगदानयात इतिहासं लुमंकेमाः।
तर । तर नेवाःतय्गु थ्व विडम्बना हे धायेमाः कि जब जब नेवाःतय्गु जाति भाषाया सवालय् गनं नं गुलि नं उपलब्धि जुइ, अन झी हे नेवाः समुदाय दुनेयापिं सुं सुं असन्तुष्ट जुयाबिइ। ल्हातिइ लाःगु उपलब्धियात गौण तायेकाः मवःनिगु मात्तुमालाच्वनेगु शायद झीत झी पुर्खां हे स्यनाथिकूगु जुइ। नेपालभाषा साहित्यया विकास जुइमाल धकाः झीसं हालाच्वनागु म्होतिं नं सछि व चाःचू दँ दयेधुंकल। न्हापा स्वये सरकारं याकेमबियाः जक विकास मजूगु थें च्वं। बहुदल वल, यम्हेस्या यगु च्वये दत, तर थौं च्वया पिदंगु अधिकांश सफूया बछि बछि धयायें च्वमिया दराजय् धू नयाच्वन। नेपाल संवत्यात राष्ट्रिय संवत् माल धकाः झी लगभग बासःदँ तक बसन्तपू थ्वयेका तर राष्ट्रिय संवत् जुल नं झीत विक्रम संवत् मदयेकं मगाः। झीगु सरकारी मान्यताया भाय् जुइमाल धकाः धयाजुया, येँ महानगरपालिकां लागु यातं मुद्दा तयाः यायेमदु धकाः सर्वोच्च अदालतं निर्णय याःबलय् झीसं हाकुन्हि धया, संघर्ष समिति दयेका, तर थौं व अधिकार बिलं नं निवेदन छगू च्वइपिं माले माः। छु झीगु आन्दोलन धइगु सरकारयात जिपिं दु धकाः क्यनेगु त्वह जक ला?
सन्तुष्टी प्रगतिया अवरोध खः धाइ, तर मेगु माल धकाः असन्तुष्टी जक प्वंकाः ल्हातिइ लाःगु उपलब्धियात उपयोग मयायेगु जूसा झीगु आन्दोलन नं छगू मनोरोग हे जक जुइला धइगु ग्याःचिकु ब्वलनेगु अवस्था दु। थुकिइ बाफुति हे शंका मदु कि झीगु भाय्या मौलिक ऐतिहासिक व गौरवं जाःगु नां नेपालभाषा हे खः। थ्व भासं सफू च्वयेगु ज्या जूगु ईनिसें थ्व भाय्या नां नेपालभाषा हे खः धकाः झीसं ब्वनावयाच्वनागु हे खः। अले झीसं सिउ कि थ्व भाय्यात झीसं सिइकं मसिइकं नेवारी धकाः धाःगु खः। थ्व अपमानबोधक खः, थ्व झीत यः मजू।
तर खँ थुलि हे जक धाःसा मखु। नेपालभाषा धकाः झीगु भाय्यात नां बिउगु खुसः दँलिपाया यथार्थ थौं थ्व नां नेपालभाषां च्वइपिं छथ्वः च्वमिपिं, थ्व हे भासं च्वइपिं पत्रकार अले भाषिक अधिकार माल धकाः अभियान न्ह्याकाच्वंपिनिगु लागि यःगु नां खः। गथे झीगु जाति समुदाय वा राष्ट्रयात न्हापा ङेपार धाइगु धकाः झीसं गर्व याना, अथे हे नेवाःतय्गु सवालय् उमिगु भाय्या आलंकारिक आर्काइक नां छगू दु, व नेपालभाषा खः। तर थौं उमिसं यानाच्वंगु संचार व सम्बादया माध्यमया नां मेगु दु — झीसं थःगु छेँय् थःथिति व पासापिंलिसे छय्लेगु भाय् नेवाः भाय् खः। जितः जिमि मामं नेवाः भाय् स्यन, जिं जिमि मस्तय्त नेवाः भाय् हे स्यना। नेपालभाषायात सरकारी मान्यता बिइमाः धकाः भासन याइपिं नेतातय्सं नं मञ्चय् दनाः भासन याइबलय् नेवाः भासं हे भासन याइगु खः।
ई परिवर्तनशिल खः, थ्व झीसं स्वीकार याना। थौंया यथार्थ थ्व हे खः कि नेवारी धइगु नां नेवाः ख्यलय् अले राष्ट्रिय, अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् न्यनेधुंकल। आः जिं थन झीसं, नेवाःतय्गु भाय् इत्यादिया अध्ययन याःपिं विदेशीतय्सं व झी दुने हे झीगु भाय् व संस्कृतियात अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् म्हसिका बिउपिं विद्वानपिन्सं गबलय्निसें गन गन नेवारी छ्यलय धइगु फेहरिस्त बिइत्यनागु मदु। नेसं ७३७या नरपति जयचर्या स्वरोदयया खँ नं पितमहये। थथे यात धाःसा जितः नेवार वा नेवारी पक्षधर धकाः लाञ्छना वइ, जि अथे नं मखु। झीत नेवार धाये म्वाः नेवाः खः, अले उकिया विशेषणय् इकार तयेम्वाः धाइम्ह जि नं खः। खः, झी मध्ये गुलिसित नेवारी धाइगु मयः। थ्व झीत अपमानबोधक ताः, उकिं जुइ आवंलि नेवारी मधाये नेपालभाष धाये धकाः सरकारी स्तरं निर्णय याका, राससं समाचार नं पिथन। तर भाषा वैज्ञानिकपिनिगु चस्मां स्वयेबलय् झीगु भाय् नेपालभाषा जुल ला? गुगलय् नेवारी टाइप यानाः मालास्वल धाःसा झीगु ख्वाःपाः यच्चुक सिइदइ। थौं नेवाःतय्गु दक्वं विशेषण नेवारी जुयाबिउगु दु।
थौं कन्हय् त्वालय् त्वालय् नेवारी खाजा घर दु, न्हूँदँ बलय् व मेमेगु जात्रापात्रां नेवाः मस्तय्सं नेवारी ड्रेस पुनाः वइ। अथे हे थौंकन्हय् झी यक्व मस्तय्सं थू तर लिसः बिइमसःगु भाय्या नां नं नेवारी खः। अथे हे झी हे नेपालभाषा धाइगु यःपिं साहित्यकारपिन्सं तकं सरकारी ज्याखँय् छ्यले मालकि नेवारी धकाः धयावःगु नं लुइके थाकु मजू। अले मेगु छता खँ, नेवाःतय्सं स्वनिगलय् जक नेवाः भाय् ल्हाइगु मखु, स्वनिगलय् पिने च्वंपिन्सं नं उतिकं हे ल्हानाच्वंगु दु, छगःनिगः न्वसः पाइगु धइगु स्वभाविक खः। उमिसं अन थम्हं ल्हाइगु भाय्यात फुइँयानाः नेवारी धयाच्वंगु दु। उखे स्व थुखे स्व थःगु ख्वा थम्हं स्व धाइ।
खः झीसं नेपालभाषा धइगु खँ ग्वःया लबिङ यानाच्वनागु खः। तर इलय् ब्यलय् फुर्सदय् पेपर च्वयेबलय् अले सफू च्वयबलय् उकिइ नेपालभाषा सफू धकाः जक उल्लेख यायेगुयात आन्दोलन यानाच्वना धाल धाःसा आन्दोलन शब्दया अपमान याःगु जुइ। थज्याःगु नवाबी ज्याखँयात आन्दोलन धाइमखु। उकिं बःचा हाकलं धायेगु खःसा झीगु भाय्या आर्काइक नां नेपालभाषा खः, झीगु समाजय् थुकियात बोलिचालिं नेवाः भाय् धयाच्वना अले झीगु चिकीचाधंगु चाकलं पिने हा हायेधुंकूगु थुकिया नां नेवारी खः। थुगु अवस्थाय् झीसं तरकारीइ गोबर मिसेयानाः हे नयाच्वनागु खः धकाः धायेत मछालेम्वाः।
आः गुगल ट्रान्सलेटय् वये। थुकिइ दुथ्याःगु भाय्–धलखय् गुलिखे भाय्त दु गुकिया निगु नां दु। अथे हे नेपालभाषाया लिसे कोष्ठय् नेवारी तयाबिल धाःसा व अपराध थें मताः। उमि प्राविधिक समस्या वल धइगु न्यना। अथेसां लसता थुकिइ काये कि झीगु सरकारं, झीगु देसय् च्वंपिं मेमेगु समुदायया मनूतय्सं अले झी औसत नेवाःत हे नं झीगु भाय्यात नेपालभाषा धायेत तयार मदु तर समुद्रपारया आधिकारिक संस्थां झीगु भाय्यात नेपालभाषा धयाबिल।
गर्वया खँ तायेका कि जि स्वय्म नं डब्लुएनओ नेपाल च्याप्टरय् दुने च्वनाः अनुवादया छुं भचा ज्या याना। सहलह यायेगु, थःगु खँ याकां त्वतेगु, असहति प्वंकेगु, लिपा का म्वाल धकाः सुम्क च्वनेगु तःहाकःगु सिलसिला दु। थ्व गुगलय् झीगु भाय्या धुकू अथें तयार जूगु मखु। व हे ल्याखं नं थुलि तक ऐतिहासिक उपलब्धियात म्हो तायेकेगु मूर्खता हे जुइ। अथे जुइकं नं छथ्वः थःगु मांभाय्यात तसकं मतिना याइपिं भाषिक कार्यकर्ता व अभियन्तातय्सं सामाजिक सञ्जालय् विरोधया सः थ्वयेकूगु दु, थुलि जूगु ज्यायात धुलय् ल्वाकछ्याःगु तायेकूगु दु, नेवारी धकाः स्वीकृति बिउपिन्त गद्दार धाःगु दु अले थथे नेवारी धाये मजिउ धकाः पेटिशन तयार याःगु दु। आशा याये, आइएसओ नं स्वीकार याइजुइ। झीगु भाय्या नामय् कोष्ठ दुने च्वंगु नेवारी लिकाइ जुइ। अले छु जुइ, झीगु भाय्या नां नेवारी मजुइ ला? झीगु भाय्यात झी सकसियां नेपालभाषा धाइ ला?
