मातृभाषा पत्रकारितां बिउगु सन्देश
दिलिप शान्ती यज्जु | तछलाथ्व चतुर्दशी ११४४, असार ७ शुक्रवाः
धर्मादित्य धर्माचार्यं नेपालभाषां न्हापांखुसी नेपालभाषां पत्रिका पिकाःगु सछि दँ पूवंगु ई लाकाः नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबुं न्हापांखुसी नेपालय् अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा पत्रकारिता सम्मेलन ग्वसाः ग्वयेगु ज्या जुल । थ्व अन्तर्राष्ट्रिय पत्रकार सम्मेलनय् नेपाः, भारत, भुटान व वंगलादेशया पत्रकारतय्सं ब्वति काःगु खःसा थुकिं नं विशेष यानाः भारतीय पत्रकारतय्गु बाहुल्यता खनेदु । अथे ला अन्तर्राष्ट्रिय पत्रकार सम्मेलन अन्तर्राष्ट्रिय रुपं मांभासं पत्रकारिता यानाच्वंपिंसं ब्वति काइगु आशा याःगु खः । तर अथे मजुल । अथे खःसां नं न्हापांखुसी गुगु सम्मेलनया ग्वसाः ग्वय्गु ज्या जुल थ्व धाःसा उपलब्धी हे जूगु तायेकेमाः । न्हापांखुसी ग्वसाः ग्वःगुलिं आपालं कमिकमजोरी जूगु दयेमाः । थुकिया भिंकाः यनेमाःगु थःगु हे थासय् दु । अझ थुकियात तब्या यायेगु हाथ्या नं आः नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबुयात वःगु दु । अथे ला नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबुली मातृभाषा पत्रकारिता सम्मेलनयात दछियंकं हनेगु धकाः धयाच्वंगु दु । थ्व छगू सकारात्मक खँ खत । तर दछियंकं गुकथंया ज्याझ्वः यायेगु खः थ्व बारे आः हे बिचाः यायेमाःगु आवश्यकता दु । अले आः जुइगु छुं नं कथंया ज्याझ्वलय् पूर्व तयारी आवंनिसे बिचाः यायेमाःगु आवश्यकता नं थन जुयाच्वंगु दु ।
नेपालभाषां पत्रकारिता न्ह्याःगु सछि दँ पूवन तर सछि दँया दुने नेपालभाषाया पत्रकारिता गुलि विकास जुइमाःगु खः उलि विकास धाःसा जुइ मफुगु अनुभव आः नं झीसं यानाच्वना । नेपालय् भाषिक पत्रकारिताया विकास जुइ मफुगु मेमेगु कारणं स्वयां नं दकलय् न्हापां राज्य सत्ताया कारण खः धइगु खँ झीसं वाः चायेकाच्वनागु जक मखु थुगु पत्रकारित सम्मेलनं यच्चुक क्यनाबिउगु दु । मां भासं पत्रकारित याकेगु सवालय् नेपाःया सत्ताधारीत गुलि तक अनिच्छुक धकाः झीसं धायेमाःगु मखु । थ्व झी सकस्यां अनुभव याना वयाच्वनागु खः । अले गबलय् तक सरकारीस्तरं हे थीथी भाषाया पत्रकारिताया नितिं तिबः बीमखु अज्याःगु इलय् तक मातृभाषाया पत्रकारिता नं दीर्घकालीन जुइ मखु । थुकिया दसु खः नेपालय् थीथी इलय् थीथी भासं पत्रिका पिहां वःसां नं उकिं दीर्घकालीन इलय् तक निरन्तरता बी फयाच्वंगु मदु ।
नेपालभाषाया पत्रकारितायात कयाः स्वयेगु खःसा २०१२ सालय् नेपालभाषाया न्हिं पौं पिहां वयेधुंकूगु खः। फत्तेबहादुर सिंहया सम्पादन व प्रकाशनय् पिहां वःगु ‘नेपालभाषा न्हिं पौं’ नेपाल भासं पिहां वःगु न्हापांगु न्हिं पौ खःसा नेपालय् हे पिहां वःगु स्वंगूगु न्हिं पौ खः । उगु इलय् धायेगु खःसा थौं कन्हय् सरकारी राष्ट्रिय दैनिक पत्रिका जुयाच्वंगु गोरखापत्र तकं न्हिं पौ जुइ मफयाच्वंगु खः । थुकथं गोरखापत्र तकं न्हिं पौ जुइ मफयाच्वंगु इलय् पिहां वःगु नेपालभाषा न्हिं पौया थौंया अवस्था छु गुकथं दु धकाः दुवालेगु खःसा झीगु भासं पिहां वयाच्वंगु न्हिंपौया अवस्था तसकं दयनीय अवस्थाय् दु धकाः थुइकेमाःगु आवश्यकता थौं जुयाच्वंगु दु । थुकिया मू कारण धाःास सरकारं नालाच्वंगु भाषा नीति हे खः धइगु खँय् निगू मत जुइ मखु । गुगुं नं भाषायात म्वाकेगु दायित्व राज्यया खः । अले भाषा म्वाकेत माःगु तत्व धइगु उगु भासं पिहां वइगु पत्रपत्रिका व साहित्य नं खः । अले गबलय् तकं अज्याःगु भाषाया पत्रपत्रिका निसें साहित्यया संरक्षण राज्यसत्ता याइ मखु उगु इलय् तक अज्याःगु भाषा संरक्षण यायेत थाकुइगु स्वभाविक खः ।
फत्तेबहादुर सिंहया सम्पादन व प्रकाशनय् पिहां वःगु नेपालभाषा न्हिं दिइधुंकाः यक्व लिपा पिहां वःगु पत्रिका खः विश्वभूमि न्हिं पौ । विश्वभूमि न्हिं पौ पिहां वःगु इलय् थ्व पत्रिकाया गुलि चार्मिङ दुगु खः थौं कन्हयम् नेपालभाषाया पत्रपत्रिकाया चार्मिङ उलि खने दयाच्वंगु मदु । अथे धइगु विश्वभूमि पत्रिका पिहां वयाच्वंगु इलय् उकिया ग्राहक धइगु नेपालभाषा खँ ल्हाइपिं नेवाःत जक मखु । मेगु भासं खँ ल्हाइपिं नं खः । अथे धइगु उगु इलय् तक आः गुकथं मेगु भाषाया अतिक्रमण अप्वयाः वनाच्वंगु दु । विश्वभूमि न्हिं पौ पिहां वःगु इलय् तक स्वनिगलय् बसोबास यानाच्वंपिं आपालं गैर नेवाः भाषीतय्सं नं नेपालभाषा बांलाक ब्वने वा ल्हायेसः । तर बिडम्बना २०४६ सालया आन्दोलन लिपा स्वनिगलय् गुगु कथं जनघनत्व अप्वया वन वयां लिपा धाःसा नेपालभाषाया पत्रपत्रिका ब्वनिपिं नं म्हो जुया वना । अझ धायेगु खःसा नेवाःतय् घना बस्ती दुने हे च्वंपिं नेवाःत थःगु वस्ती त्वःताः थनं पिहां वनेगु शुरु जुल । गुकिया लिच्वः कथं नेपालभाषां पिहां वःगु पत्रिका ब्वनिपिं म्हो जुल । लिसे लिसे विज्ञापन बीपिं नं म्हो जुल । विज्ञापन म्हो जुइवं आम्दानी म्हो जुल । आम्दानी म्हो जुइवं भाषाया नितिं पत्रकारिता याइपिं म्हो जुल । थ्व झीगु नितिं बिडम्बना हे खः ।
नेपालय् जूगु अन्तर्राष्ट्रिय पत्रकारिता सम्मेलनय् भारतीय पत्रकारतय्गु अनुभव न्यनेगु खःसा झी अन थ्यनि कि मथ्यनी धइगु न्ह्यसः धाःसा ब्वलनी । छगू ला अन भाषायात ल्यंकेगु नितिं सरकारीस्तरं हे ज्या यानाच्वंगु खँ भारतीय पत्रकारतय्सं स्वीकार याःगु जक मखु खँल्हाबँल्हाया झ्वलय् धाःगु दु, ‘गबलय् तक भाषिक पत्रकारिता यानाः रोजिरोटीया ग्यारेन्टी जुइ मखु भाषिक पत्रिका म्वाइमखु ।’ अथे धइगु भारतय् थीथी भाय्या पत्रकारिता म्वानाच्वंगु छगू कारण अनया राज्य सत्ता खः । छगू ला राज्य सत्ताय् भाषिक रुपं बाहुल्यता दु । अथे धइगु बंगालय् वन धाःसा बंगाली भाय्या बाहुल्यता दु । उकथं हे मेमेगु थीथी राज्यय् स्वल धाःसा उमिगु हे भाषिक बाहुल्यता दु। गुकिया कारणं यानाः उपिं भाषिक पत्रकारिताया लिसें थःगु रोजराटी चूलाकेत सफल जुयाच्वंगु दु । तर झीगु अवस्था स्वयेगु खःसा नितान्त बिस्कं कथंया दु ।
अथेजुयाः आःया मूल आवश्यकता छु धाःसा दकलय् न्हापां गुगुं नं भाषायात म्वाकेगु खःसा दकलय् न्हापां उगु भाषायात स्कुलस्तर निसें ब्वंकेगु वातावरण दयेकेमाः । अज्याःगु वातावरण दत धाःसा पत्रपत्रिका नं थःगु हे भासं ब्वनेगु कुतः याइ गुकिया लिच्वः भाषिक पत्रपत्रिका प्रकाशन अप्वयाः वनी । लिसे मातृभाषा संरक्षण व सम्बद्र्धन यायेत तिबः नं जुइ । अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा पत्रकारिता सम्मेलनय् भारतीय पत्रकारतय्सं बिउगु सन्देश थ्वहे खः । गबलय् तक राज्य सत्ता हे भाषायात संरक्षण यायेगु नीति नाली मखु उगु इलय् तक जनस्तर जक भाषिक पत्रिका पिकायेगु धइगु सम्भव जुइ मखु । थ्व खँयात सरकारीस्तरं हे नालेगु नितिं झीसं गुकथं भूमिका म्हितेफइ बिचाः याये बहःजू।
