नेवाःतय्सं यानावःगु म्हपुजा अले मन्दः
बिराजकाजी राजोपाध्याय | कछलाथ्व ११४४
यमपन्चक, तिहार, स्वन्ति, दिवाली । समुदाय, क्षेत्र आदिया विविधतालिसें नां व हनेगु पहःचहः पाय्फु। तर कार्तिक कृष्ण त्रयोदशीनिसें कार्तिक शुक्ल दुतियातक नेपालय् जक मखु, भारतय् तकं सकभनं झःझः धाइ । छेँय् दक्वभनं पाल्चालिसें झिलिमिलि मत च्याकाः, झःझः धाय्काः नखः हनी । कार्तिक कृष्ण त्रयोदशीया दिनय् क्वःपूजा यानाः न्ह्याइगु नखः कार्तिक शुक्ल दुतियाकुन्हु किजापूजा यानाः क्वचाइ । न्यान्हु हनीगु नखः जूसां न्ह्यःया निन्हु साधारण कथं जक क्वःपूजा व खिचापूजा यानाः मुख्य रुपं कार्तिक कृष्ण औंशीनिसें कार्तिक शुक्ल दुतिया स्वन्हु झःझः धाय्क नखः हनेगु परम्परा जुल ।
मेमेपिन्सं मेमेगु नां बियातःसां थुगु इलय् झीसं स्वन्ति नखः धकाः हनावया । नेवाःतय्गु नितिं स्वन्ति नखःया महत्व मेपिनि स्वयां अझ अप्वः दु धाय्माः । छाय्धाःसां थुगु इलय् नेवाःतय्सं जक हनावःगु म्हपूजा नं जुइसा न्हूगु दँ नं वइ । कार्तिक कृष्ण औंशी अर्थात कौलागा आमैकुन्हु सकलसिया थःथःगु छेँय् लक्ष्मी द्यः दुकयाः लक्ष्मी पुजा याइ । उगु दिनंनिसें सकलसिया थःथःगु छेँया झ्यालय् पाल्चा च्याकाः दिपावलि नं याइ । उकथं सकलसिया छेँया झ्यालय् पाल्चाय् मत च्याकातइगु स्वय्बलय् तसकं न्ह्यइपुस्से नं च्वं । लक्ष्मी पुजाया कन्हय्कुन्हु कार्तिक शुक्ल पारु अर्थात कछलाथ्व पारुकुन्हु नेवाःतय् म्हपुजा याइ ।
नारायण द्यवं बलि राजायाके स्वपलाः दान काय्धुंकाः बलि राजाया दानी व त्यागी स्वभावया दुरुपयोग यानागु धकाः पश्ताय् चायाः नारायण द्यः थम्हं हे बलि राजाया त्यागी व दानि प्रबृत्तीयात लिइ सय्कि धकाः सकसितं म्हपुजा याकेब्यूगु किम्बदन्ति नं न्यनेदु। मेगु धापू कथं गुगुं इलय् बिशाल नगर राज्य च्याःबलय् उगु थासं ज्यान बचे यानाः वःपिंसं ख्येँय् सगं कयाः म्हपुजा याःगु नं धयातःगु दु। नेवाः समाजय् गुगुं कथंया घटना वा दुर्घटनापाखें थः बचे जुइत ताःलात धाःसा, वा मृत्युयात त्याकावःम्हेसित ख्येँय् सगं बीगु चलन दु। म्हपुजा नेपाल सम्बतया न्हापांगु दिं अर्थात न्हूदँ कछलाथ्व प्रतिपदाय् लाः । राघवदेवया शासनकालय् शंखधर साख्वालं राज्यया दक्वं जनताया त्यासा पुलाः ऋणमोचन याना बी धुंकाः सकसितं आवंलि थःगु जीवन न्हूगु ढंगं न्ह्याकि धकाः म्हपुजा याकेब्यूगु धकाः नं धायेगु याः । तर नेपाल सम्बत न्ह्याये न्ह्यः हे म्हपुजा न्ह्याय्धुंकूगु खनेदु। थथे धयाच्वनेबलय् न्हूदँ वा दँया न्हापांगु दिनय् म्हपूजा याःगु धइगु खँ धाःसा पाय्छि हे खनेदु। नेपाल सम्वत न्ह्याय् स्वयां न्ह्यः हे तिथि गणनाया दिनमानक ला दुगु खत हे । व हे मानकयात लिधंसा कयाः देय्या हे नामं नेपाल सम्वत नं न्ह्याकूगु जुल । अय्जूगुलिं म्हपूजाया प्रचलन नेपाल सम्वत स्वयां न्ह्यः धाःसां दँया न्हापांगुदिनय् म्हपूजा याःगु खः धइगु खँ नकारे याय् मछिं ।
लक्ष्मी पूजा साल तमाम जुइगु दिन ला खत हे । उगु दिनय् थःके दुगु छेँबुँया भ्वं, तिसा, धेबा, आर्थिक लेनदेनया ल्याःचाः च्वयातःगु किताब सकतां तयाः लक्ष्मीपूजा याइ । व धयागु दच्छियंक थम्हं गुलि कमे याना, गुलि खर्च याना, त्याय् कयागु, लित काय्माःगु हिसाबकिताब याःगु खत सा कन्हय्कुन्हु दँया न्हापांगु दिनय् आः दच्छियंक छुं नं पंगः मदय्क, उसाँय् मदय्काः च्वनेम्वाय्क थःगु ज्या यानाच्वने फय्मा धइगु कामना यासें ख्येँय् सगं कयाः म्हपूजा याःगु खः ।
हरेक नखःचखः वा पुजा, द्यःलिसे हे स्वानाच्वनी । तर म्हपुजाय् सुं द्यःयात मखसें थम्हं थःत हे पूजा याइ । म्हपूजाया बारे मस्यूपिसं वा थुकिया दर्शन मथूपिसं थम्हं थःत पुज्यायेगु धइगु ताइबलय् अजूचायेफु। तर सुं द्यःयात पुमज्यासे थम्हं थःत पुज्यायेगु धइगु दुग्यंगु दार्शनिक परम्परा खः । थम्हं थःत हे पुज्यायेगु तजिलजिं द्यः धइम्ह थःके दुने हे दइ, पिने देगलय् माः जुइ म्वाः धकाः शिक्षा नं ब्यूगु दु सा दक्कले न्हापां थम्हं थःत म्हसीके अलेतिनि मेपिन्त म्हसीके फइ धइगु हसना नं म्हपुजां बियाच्वंगु दु।
म्हपुजा याय्त सकलें छेँजः छथाय् मुनेमाः । सुं नं छेँजः गनं पिने तापाक्क वनाच्वंगु दु सा म्हपुजा याय्त छेँय् थ्यंकः वइ । छेँय् वय्मफइगु अवस्थाय् उम्ह छेँजःया नामं मन्दः दय्काः मन्दः जक जूसां पुज्याइ । म्हपुजाय् मन्दःया बिशेष थाय् दइ । म्हपुजा याय्त थःगु प्रतिविम्ब कथं मन्दः दय्की । मनूया शरीर पञ्चतत्वं निर्माण जुयाच्वंगु दइ । थःगु शरीरया पञ्चतत्वया रुपय् पञ्चतत्वया प्रतिनिधित्व याइगु थी थी ज्वलनं मन्दः दय्की । दकले न्हापां लखं मन्दः च्वइ । लः धइगु थः हे जलतत्व जुल । वयांलिपा लःया द्यःने चिकनं च्वइ । लखय् लेहेँपुइगु चिकनं वायु तत्वया प्रतिनिधित्व याइ ।
लः व चिकनं च्वयातःगु मन्दःया द्यःने पृथ्वी तत्वया रुपय् पोतासं च्वइ । उकिया द्यःने ह्याउँक अभीरं च्वइ । आकाश तत्वया रुपय् मन्दःया द्यःने ताय् व्हली । वयां लिपा मन्दलय् आखय् तइ, माय् नं तइ । अले मन्दलय् न्यापुचः वा नं तइ । वाया थुगु न्यागू पुचलं नं पञ्चतत्वया हे प्रतिनिधित्व याइ । अले ताःहाकःगु इताः खेलुइताः च्याकी । खे धायेबलय् ख्वाःपाः खः । थःगु ख्वाःपाः गपाय्हाकः, अपाय्हाकः थुगु खेलुइताः दय्माः धाइगु जूगुलिं हे थुगु इताःयात खेलुइताः धाःगु खः । खेलु्इताः च्याकेधुंकाः थुकिं अग्नितत्वया थाय् काइ । मन्दलय् छ््यलीगु थी थी ज्वलंत थुकथं पञ्चतत्वया प्रतीकया रुपं कयातःगु दुसा थुकियात मेगु कथं नं ब्याख्या यानातःगु खंकेफइ । ताय्यात स्वर्गया स्वां, अथवा बसुन्धराया रुपं नं काइ सा मुस्यायात शनिश्चर, माय्यात संकटा, आखय्यात करुणामय आदिया रुपं नं ब्याख्या यानातःगु खंकेफइ ।
म्हपुजा याय्गु तरीका व मन्दःया थाय् अथवा जातीय समुदाय कथं पाय्फु। तर थुकी सकसियां ज्वःलाःगु तजिलजि धइगु छगू ला मन्दः हे जुल । स्वरुप पाःसां च्वय् न्ह्यथनागु ज्वलंत छ््यलाः म्हपुजा याय्त सकसियां थःगु कथंया मन्दः ला च्वय् हे माः । मेगु ज्वःलाःगु तजिलजि धइगु सगं खः । नेवाः समाजय् सुयां नं छुं न्हूगु ज्या न्ह्याकूसा, छुं नं कथंया भय वा संकट तरे जूसा, जन्मन्हि, इहिपा इहि, बाः¥हाः आदि वा छुं नं ज्या ताःलाःसा ख्येँय् सगं बीगु चलन दु। ख्येँय् सगनय् मू रुपं न्याता हे ज्वलं दइ, ख्येँय्, सन्या, माय् वः, ला अले अय्लाः ।
थुगु न्याता ज्वलनं नं पञ्चतत्वया हे प्रतिक कथं व्याख्या यानातःगु दु। लखय् च्वनीम्ह न्यां जलतत्व, माय् वः वायुतत्व, छ्वय्ला पृथ्वी, अय्लाः अग्नि व ख्येँय् आकाशतत्वया रुपं काइ । पञ्चतत्वं
निर्मित मनूया शरीरय् दक्वं तत्वत सन्तुलित जुयाच्वनेमा धइगु मनंतुनालिसें पञ्चतत्व हे सगंया रुपं काइगु खः ।
नेवाः तजिलजिइ अप्वः यानाः मिसातय्त प्राथमिकता बियातःगु खंकेफइ । व हे कथं म्हपूजाय् नं छेँया नकिंया भूमिका विशेष जुइ । छेँयाम्ह नकिम्हं हे म्हपुजाया ज्या न्ह्याकी । दक्वं छेँजःत थःथःगु मन्दलय् थःगु मर्यादाया कथं छसिकथं फ्यतुइ धुंकाः धौ सिन्हः तिकाः धौ सगं तिकाबी । थुगु धौ सगंयात तिमिलाया रुपं काइ ।
वयांलिपा मन्दः पुजा यानाः सि सगं बी, काइ । सि सगंलिसें ग्वय्स्वांमाः नं बी । गबलें मगनीगु स्वांया रुपं काइगु थुगु ग्वय्स्वांमालं जीवनयात अथें सित्तिं मछ्वये धइगु हसना कुबियातःगु दु। अथे ला म्हपुजा धइगु मनुखं थम्हं थःत हे पुजा यायेगु खः । तर गुं गुं छेँय् थःगु छेँय् लहिनातःपिं पशुपंक्षीयात नं पुजा
याइ व थम्हं न्हियान्हिथं छ््यलेगु ज्वलं वा ज्याभःत नं पुजा याइ । गथेकि तुफि, हासा, घः आदि आदि । बिशेष यानाः थःगु न्हियान्हिथंया जीवन हनेत थःत माःगु ज्वलंत हे म्हपुजाय् पुजा यायेगु याइ । म्हपूजाया अर्थ मानव जीवन दर्शनलिसे स्वानाच्वंगु दु। अय्जूगुलिं मानव जीवनलिसे तप्यंक स्वापू व अर्थ दुगु म्हपुजा सुनां याय्गु वा सुनां याय्मज्यू धयाच्वने आवश्यक मजू । उमेरया दृष्टिं नकतिनि बुयाः जा नकेधुंकूम्ह मचानिसें कयाः म्वानाच्वंपिं न्ह्याम्हेसिनं म्हपुजा याय्ज्यू । सभ्य समाजया बिकास याय्गु्, झीगु न्हियान्हिथंया जीवनयात स्वस्थ्य दयेकेत माःगु शिक्षा, हसनालिसेंया थुगु कथंया परम्परायात थुइकाः न्ह्याका यंकेगु तसकं बांलाइ ।
