गुठी विधेयक हय्गु हे जिगु छगू मिसन खः— किरण शाक्य प्रसाशक (कार्यकारी) प्रमुख, गुठी संस्थान
नृपेन्दलाल श्रेष्ठ | अनलाथ्व सप्तमी ११४३, साउन ९ मंगलवाः
गुठी संस्थानय् नियुक्ति जूगु निद झ्वलय् छिगु अनुभव गथे जुल ?
अनुभवया खँ ल्हाय्बलय् गुठी संस्थान नेवाः समुदाययात उलि यःगु संस्था मखु । छगू इलय् झीसं गुठी संस्थान खारेज याय्माः धकाः आन्दोलन यानागु खः । व हे थासय् कार्यकारी जुयाः ज्या याय्गु ह्वःताः दत । निदँया अनुभवया खँ ल्हाय्बलय् छुं ई ला थ्वं छु ज्या याइ धकाः थुइकेत हे ई वन । थन थीथी कथंया ज्या जुइ । छखे थन संस्कृति, सम्पदा, जात्रापर्वया ज्या जुइसा मखे जात्रापर्व, संस्कृति, सम्पदालिसे स्वानाच्वंगु जग्गाया व्यवस्थापन याय्माःगु जिम्मेवारी नं संस्थानय् दु । निगू बिस्कं कथंया ज्या याय्माःगु हुनिं तत्काल खनेदइगु उपलब्धी दइमखु । संस्थानं न्ह्याकूगु ज्याखं समाजय् छुं कथंया नकारात्मक लिच्वः लाकूसा संस्थानं छुं नं ज्या मयाः धइगु प्रतिक्रिया वइ । संस्थानं नियमित न्ह्याकेमाःगु ज्या निरन्तर न्ह्यानाच्वंबलय् संस्थानं छु ज्या यानाच्वन धइगु खँ कनेत हे थाकुइगु अवस्था दु ।
गुठी संस्थानं जात्रापर्वय् बियावःगु धेबा मगाः ई कथ जूला ?
थ्व स्वभाविक खः, गाय्तला गबलें नं गाइमखु । आः स्थानीय सरकार नं जात्रापर्व संरक्षणया नामय् कोष दय्केत न्ह्यज्यानाच्वंगु खनेदु । ५० लाख, १ करोडया कोष ला दय्काबी तर, थुकथं दय्कूगु कोषया धेबा संके ला जीमखु, थुकिया ब्याज संकेगु खः । आः ५० लखया कोषं वइगु ब्याज न्यागू लाखं जात्रापर्व न्ह्याकेफइ तर, थ्व ल्याः अप्वय्का यंके ला फइमखु । छाय्धाःसा कोषया धेबा ५० लाख दुसा व पचास लाखय् हे सिमित जुइ व ब्याज नं पाँच लाखय् हे सिमित जुइ । १० दँ लिपा ५० लाखया मुल्यांकन थौंया दिंया ५० हजारया जुइ । गुठी संस्थानया खँ ल्हाय्गु खःसा न्हापा चिकं छमना, दुगु छम्ह, बजि थुलि केजि धइगु दइ, जब थ्व दक्वं धेबाय् हिल, न्हापा ला चिकं छमनाया छतका, आः सछिनिसें सत्या तूवः । गुठी संस्थान स्थापना जूगु लगभग ५०दँ दय्धुंकल । थ्व स्वयां न्ह्यः नं छुं छुं ज्या जू जुइ तर, गबलेनिसें धेबाय् हिलाः ज्या जुयावल, व हे इलंनिसें समस्या ब्वलन । अय्जुयाः झी कोष दय्केत न्ह्याम्ह हे सरकार वःसा खाली कोषय् धेबात इबिल धकाः दंग जुइगु ज्या जूसा थुकिं हाकनं हाकनं नं समस्या हे ब्वलनी । झीत माःगु धइगु दरवन्दी कायम याय्गु खः । छुं छगू जात्राया लागिं छु छु माः, छु गज्याःपिं मनूत माः, उकिया लागिं दरवन्दीया व्यवस्था याःसा कालान्तरतक्क बांलाइ ।
आः तःधंगु रथया हे खँ ल्हाय्, गथेकि बुंगद्यःया जात्रा, बिस्काः जात्रा, कुमारी जात्रा । थ्व ला याय्मखु धाय्मजिल तर, कार्य प्रणालीइ ह्यूपाः वय्फु । झीसं रथ दय्केमखु, खतय् तयाः जात्रा याय् धाय्फइला ? व ला फइमखु । न्ह्याक्व खर्च जूसां व सरोकारया विषय मजुल । जात्रा क्वचाय्केत उलि हे धेबा कायम जुल धाःसा कन्हय् वनाः जात्रा न्ह्याकेफइ मखु । संस्थान व गुठी निगुलिं पक्ष जानाः सहलह यानाः समस्या ज्यंकेमाः । बजार भाःया खँ ल्हाय्बलय् दँय् ७ प्रतिशतया दरं भाः थहांवनाच्वंगु अवस्था दु तर, जिमिगु सवालय् जिमिसं निदँय् १० प्रतिशत नं थकाय् फयाच्वंगु दु । आः बियाच्वनागु हे थाकूगु अवस्था दु । यलया मतयाःया लागिं म्येय् छम्ह व पूजा खर्च बीमाःगु खः । पुजारी वा मेपिन्त तलव बीगु मखु । संस्थां पूजाया सामान न्यानाबीगु खः व पूजा निरन्तर न्ह्याकेगु खः । आः न्हापा जूसा म्येय् छम्ह निसलं वः जुइ । निदँ न्ह्यः थुकियात धेबाय् ह्यूबलय् प्यद्वःत्या ज्वलिंज्वः जुल । थुकी जिं छुं हदतक अप्वय्काबिया तर थुलिं गाइगु मखु । जिमिसं ४सत्या प्रतिशत थकाःसां गाइगु अवस्था मखु । न्हापा धेबा थिकेय् सामान दं तर आः सामान थिकेय् धेबा दन । अय्जुयाः जबसम्म झीसं माःगु सामग्रीयात धेबाय् हिलाच्वनी, उबलय्तक समस्या ज्यनीमखु ।
गुठीया जग्गाया रैकर परिवर्तनं साँस्कृतिक संरक्षणय् गज्याःगु प्रभाव लाकूगु दु ?
गुठी संस्थानया स्थापना गुकथं जुल धइगु सन्दर्भय् छगू कारण गुठीया जग्गा नं खः धाय्फइ । २१ सालय् महेन्द्रं भुमिसुधार लागू याःगु खः, गुगु भुमिसुधारय् म्हय्या बाँडफाँड जूगु दु । मूलतः उगु इलय्या झीगु समाज, दरवार, राजनीतिइ हावी जुइगु धइगु धर्म हे खः, हिन्दू धर्म, बडागुरुजु, राजपुरोहित हे खः । तत्कालीन इलय् द्यःया नामय् छाय्धुंकूगु जग्गाया आयस्ता थःपिन्सं नय्मज्यू धइगु मान्यता दुगु खः । व जग्गा नःसा पाप लाइ धइगु बिचाः दुगु खः । थ्व द्यःयात छाःगु जूगुलिं थुकिं वइगु देवस्व गुगु ज्याया लागिं तःगु खः, व हे ज्याय् खर्च याय्गु, झीसं राज्यया कोषलिसे थुकियात स्वाय्मज्यू व स्वात धाःसा पाप लाइ धइगु गुगु धर्म दर्शन दु, उकिं हे गुठी संस्थानया जन्म जूगु खः । अझ पिने स्वय्गु खःसा उबलय् सत्ता राजपुत राणातय् ल्हातय् दुगु इलय् गां हे छम्ह मनूया नामय् याय्गु अले ज्या याय्त धर्म न्ह्यःने तय्गु । थुगु ढंगं जग्गाया स्वरुप क्वःजित ।
स्वनिगलय् मल्ल्कालीन, लिच्छवीकालीन न्ह्यागु नं राज्य वा शासनया जुइमा, ततःधंगु जात्रात आः नं मल्लकालीन तरवार न्ह्यःने तयाः जात्रा यानाच्वंगु नं द हे दनि । खड्गसिद्धि जात्रा, थ्व दक्वं जात्रात सत्तालिसे स्वानाच्वंगु दु । थःके दुगु आस्था कायम यानातय्मफुत धाःसा उपिं थन च्वनेफइगु अवस्था दइमखु । राज्यलिसे स्वानाच्वंगु जुयाः ततःधंगु जात्रात नं राज्य व जग्गाजमिनलिसे स्वतः स्वानाच्वंगु दइ । थुकथं राज्यलिसे स्वानाच्वंगु गुठी जग्गाय् रैकर कायम याय्गु धइगु थ्व फरक खँ खः । स्वनिगःया जग्गाय् म्हय् कायम याकेगु, रैकर याकेगु खःसा थन यक्व जग्गा ल्यं दनिगु अवस्था मदु । थुकी गुठी संस्थान जक दोषी खःकि गुठीयारत नं दोषी खः धइगु अध्ययन याय् जरुरी दु । जग्गा रैकर याःगु धइगु ४०–४१ सालनिसें ५६–५७ सालतक खनेदु, गुगु इलय् स्वनिगःया जग्गाया मू आनाया द्वःछि तू । रोपनीया हे लाख तका नं मथ्यं । अज्याःगु इलय् कोर कोर एरियाया जग्गा रैतानी यात । आः रोपनीया छगू लाख रुपैयाँय् चार रोपनी जग्गा रैतानी यानाः प्यंगू लाख रुपैयाँ कोषय् तयाः जात्रा न्ह्याकल । प्यंगू लाखं वइगु ब्याजं जात्रा न्ह्याकेगु खँ सम्भव जुइगु हे मखु । धेबा थिकेय् जूगु इलय् लाख धयागु यक्व खः । अय्जूबलय् गुठीयारत म्हय्तय्सं नं जग्गा मियाछ्वत । व जक ल्यंकेफुगु खःसां जग्गां वःगु धेबां जात्रा याउँक याय्फइगु खः ।जिगु बिचालं आः लगभग लगभग स्वनिगःया जग्गाया ८० प्रतिशत फुइधुंकल । आः २० प्रतिशत ति जग्गा ल्यं दनिगु अवस्था खः ।
२१ सालया ऐनय् गुठी जग्गाय् म्हय् धइगु हे मदु, म्हय्या परिकल्पना हे मखु । संशोधन यानावंबलय् म्हय् तय्गु जक मखु, जग्गाया मूल्यांकन यानाः मी तकं फइगु कानुन वल । २०६४ सालय् सर्वोच्चं छगू आदेश जारी मयाःगु खःसा थौं गुठीया छकू नं जग्गा ल्यं दइमखु । सर्वोच्चं न्हूगु
कानून दय्काः गुठीया जग्गा व्यवस्थापन मयाय्गु खःसा गुठी हे फुनावनी, अय्जुयाः रैतानी याय्मेत धइगु आदेश मब्यूगु खःसा आः जग्गा फुइधुंकूगु अवस्था जुइगु । गुठी ल्यंकेगु खःसा सरकार जक इमान्दार जुयाः मगाः, गुठी ल्यंकेमाः धाइपिं नं इमान्दार जुइमाः ।
उगु इलय् सरकारं दय्कूगु कानून जिमित पाय्छि मजू, मज्यू मधया । छुं मनूतय्सं थुकिं व्यक्तिगत रुपं लबः नं नल । उकिं तप्यंक लिच्वः गुठीइ लात । संस्थानय् सरकारं धेबा बीगु मखु, जग्गा रैतानी जुयाः वःगु धेबा कोषय् तयाः उकिं वःगु ब्याजया भरय् गुठी न्ह्याकेबलय् माक्व ल्याखय् धेबा उपलब्ध याकेफइगु आधार गनं नं मदु ।
गुठी विधेयकया सम्बन्धय् छिगु छु बिचाः दु ?
जि गुठी संस्थानय् वयागुया मूल कारण धयागु निता एजेण्डा दु् । छगु ला जि न्हापांनिसें संस्कृति सम्पदाया रक्षा याय्जुयाच्वनाम्ह मनू खःसा मेखे जि कानूनया विद्यार्थी नं खःगुलिं कानूनया ज्ञान दइ धइगु खँ जुल । जिगु बिचारय् गुठी विधेयक हय्माः । गुठी विधेयक हय्गु हे जिगु छगू मिसन खः । जिं निदँतक गुठी विधेयक हय्मफुत । आः दछि ल्यं दनि । थुकी जिगु आज्जु धइगु गुठी विधेयक हय्गु हे खः । झीथाय् छगू समस्या छु दु धाःसा गुठी विधेयक हय् हे मज्यू धाइगु छगू पक्ष दु । गुठी विधेयक मज्यू धयां जक मजिल । थ्व छाय् मज्यू धइगु नं स्पष्ट जुइमाः । मज्यू धाय्दइ तर कानून हे मयः धाय्मज्यू । झीत विधेयकय् छु खँ मयःगु खः, व धाय्माल । जिमित थ्व कानून हे मयः, मज्यू धाय्गु धइगु विद्यमान व्यवस्था वा कानूनयात हे लागू या धाःगु जूवनी । अथे धाय्गु धइगु गुठीया लागिं तसकं हानीकारक विषय खः । थुकिं झीत गुगु नं दृष्टिकोणं हीत याइमखु । गुकिं स्यंकेगु बाहेक भिंकीगु थाय् हे मदु । अय्जुयाः नं समयसापेक्ष थुकियात परिमार्जन याय्माः ।
गुठी संस्थानं स्वइगु धइगु मूलतः राजगुठीया ज्यात खः । झीथाय् निजी गुठीत नं दु । निजी गुठीया नं दक्वं ज्याखँत दिनाच्वंगु दु । स्वनिगलय् स्वय्गु खःसा निजी गुठी नेवाःतय्गु हे अप्वः दु । निजी गुठीया सम्पत्ति तकं रोक्काय् दु । थुकिं यानाः उमिसं गुठी न्ह्याकाच्वंगु दुकि मदु धइगु मेगु खँ जुल, सम्पत्ति रोक्का जूगुलिं नेवाःत विस्थापित जुयावंगु दु । थुकी झीसं बिचाः याय्माः ।
चुनाव न्ह्यःया सरकारया मन्त्रीतय्त नापलानाः गुठी विधेयकया सम्बन्धय् सहलह यानागु खः । उगु इलय् गुठी विधेयकय् दुगु निगू प्यंगू बुँदाय् संशोधन याःसा जनभावनायात कःघाइगु खँ तयागु खः । गुकी मन्त्रीज्यू नं सहमत जूगु खः । वय्कलं न्हूगु मस्यौदा तयार याय्त निर्देशन बियादिल । व हे कथं ड्राफ्ट नं तयार याना तर, समस्या धयागु व मस्यौदा तयार याइगु समितिइ गुठी आन्दोलनया नेतृत्व काःपिं सम्पदा अभियन्तात नं दुगु खः । वय्कःपिं छगू निगू बैठकय् नं उपस्थित जूगु खः । व धुंकाः बैठक न्ह्याःवनेमफुत । हाकनं डेडलक जुल । थुकथं सुनां मिले मजूगु ज्या याःगु दुसा मिले मजूगु खँ तय्माल । झीगु आवश्यकता छु खः ले सा ? थौं ७५÷७६ सालं ८० सालय् थ्यनेधुंकल । कन्हय्या दिनय् गुठी जग्गा रोक्का जूगुलिं संवैधानिक रुपं कानुनी उपचार माःवंसा थुकियात जिमिसं थुकथं पनातय् फइमखु । आः थ्व सरकारया प्राथमिकताय् मलाःगु व थुकियात न्ह्यःने हःसा समाजय् द्वन्द्व ब्वलनी धकाः हे थुकियात पनातःगु दु । राज्य न्ह्याबलें थथे हे सुम्क ला च्वनीमखु । कन्हय् झीगु ल्हातं पिहांवनेधुंकाः हालां छुं जुइमखु । अय्जुयाः जिगु विशेष इनाप छु दु धाःसां झी छथाय् मुनाः सहलह याय् । जि गुठी संस्थानय् वय्धुंकाः गुठी विधेयकया बारे सहलह याय् धकाः संस्थागत रुपंं सुनां नं धाःगु मदुनि ।
जि ला आः बहिस्कृत थें महसूस जुयाच्वंगु दु । थुकिं यानाः जुइगु बेफाइदा, थुकिं लाकीगु लिच्वः सुयात खः ले ? थुकिया लबः झीसं काय्माः । मज्यू जक धयाच्वनां जीमखु । दाङ्गया समस्या दु, तराईया समस्या दु । कन्हय्या दिनय् तराई च्यात धाःसा झीगु मुद्दाया सुनुवाइ जुइ कि जुइमखु धाय् फइमखु । थुकी लबिङ्ग याय्त जिं फुगु थासय्तक यंकेत जि तयार दु । थुकिं जितः लबः दइगु छुं नं मदु । जितः दइगु धइगु हे जनताया हित जुइगु कथं विधेयक हय्त ग्वहालि याय्खन धइगु आत्मसन्तुष्टी जक खः । जि हया धइगु खँ जुइमखु । थ्व खँयात बिचाः याय्मफुत धाःसा झीगु आन्दोलन, झीगु माग गन थ्यनी, झीसं बिचाः याय्माः ।
गुठी विधेयक हय्त गज्याःगु पहल जुयाच्वंगु दु ?
गुठी विधेयक संस्थानलिसे सम्बन्धित जूगुलिं संस्थानया राय जक बीगु खः । थुकिया विधेयक मन्त्रालयं हे तयार याइ । मन्त्रालयं तयार याःगु विधेयक कानून मन्त्रालयमार्फत् विधिसम्मत रुपं संसदय् दर्ता जुयाः ऐनया रुपं कानून जुइ । म्हिगः गुठी विधेयक तयार याःबलय् नं संस्थानयाके राय काःगु खः । उगु इलय् थुकी आवश्यक सुधारया लागिं सुझावत छ्वःगु तर उकियात बेवास्ता याःगु धइगु खनेदु । मेखे सरोकारवालातलिसे यानाः जक न्ह्यःने यंकेत धाःसां हथासं दर्ता याय्त स्वःबलय् विरोध जूगु खः । व धुंकाः दय्कूगु मस्यौदा समितिया दुजःतय्सं भचा च्यूताः बियाः उकियात पूर्णता बीगुपाखे स्वःगु खःसा बांलाइगु खः । थःपिनिगु खँया सुनुवाई हे मजूगु खःसा जिमिसं थ्व कारणं समिति त्यागे यानाः धकाः धाःगु जूसां दक्वं जनतां सीगु खः । थ्व खँ ला जिं जक थुल । जिं आधिकारिक रुपं थ्व खँ पिने धाय् नं मजिल । आः नं जिं वइगु हिउँदे अधिवेशनय् थ्व विधेयक टेबुल याय्त छगू मस्यौदा समिति दय्केमाः धकाः मन्त्रालयय् मन्त्रीज्यू, सचिवज्यूपिंलिसे लबिङ्ग यानाच्वनागु दु । थुकिया लागिं जनस्तरं नं ग्वहालि माः । थ्व विषयस ब्यापक सहलह याय्, बहस याय् । जि न्ह्याथाय् नं वयाः सहलह याय्त तयार दु । विधेयक हे हय्मखु धाय्गु खँय् गनं नं सुं नं सहमत जुइ फइमखु, जुइमज्यू ।
छिगु कार्यकालय् आः मेगु छू धइगु छुं योजना दय्कादियागु दु ला ?
योजनागतरुपं धायेबलय् न्हापांगु ला गुठी विधेयक लागू याकेगु खःसा मेगु खँ धयागु संस्थानय् आः कर्मचारीया अभावया हुनिं ज्याखँ न्ह्यःने यंकेत थाकुयाच्वंगु दु । अय्जुयाः थ्व हे दँ दुने कर्मचारी पदपूर्ति याय्गु कथं नं ज्या न्ह्यःने यंकाच्वनागु दु । मेगु, निदँ दुनेया छगू उपलब्धी हे धाय्माः, जिमिसं छगू दरबन्दी हे तयार यानागु दु । व कथं तयार जूगु दरबन्दीइ निदँ निदँय् थ्व अनुपातय् थकाय्गु धइगु मापदण्ड तयार यानागु दु । सुनां धाःवय्मा मवय्मा, सरोकारया विषय मखु । संस्थानय् पहुँच दुपिन्त जक मखु, संस्थानलिसे सम्बन्धित गुठीयार, पूजारी, रकमीत सकसिगु हितया लागिं दरवन्दीं हित याइ धइगु जिं ताय्कागु दु । थ्व लिसें नियमित न्ह्याकेमाःगु गुठीया ज्यात गुगु नं कथंया पंगः मवइगु कथं अझ न्हापा स्वयां बांलाक न्ह्याकेगु हे जिगु आज्जु खः ।
संस्थान व स्थानीय सरकार दथुइ गज्याःगु सम्बन्ध दु ?
संविधानया स्पिरिट कथं खँ ल्हाय्गु खःसा कानूून मदय्कूनिगु अवस्थाय् थ्व डेडलक अवस्थाय् हे दु । मखुसा थुकी यक्व हे अधिकार स्थानीय सरकारयागु दु । दक्वं खँ स्थानीय सरकारं व्यवस्थापन याय्गु धइगु खँ दु । कन्हय् कानून दय्काः वय्धुंकाः गुठी संस्थानया गुलिखे ज्या स्थानीय सरकारं याइ जुइ । आःया अवस्थाय् स्थानीय सरकारं ज्या हे मयाः ला जिं धाय्मखु, तर माःगु ज्याय् स्वयां क्यनेगु ज्याय् स्रोत व साधन यक्व खर्च यानाच्वंगु दु ।
छुं ई न्ह्यः येँ महानगरया मेयरलिसे नं सहलह जूगु खः । वय्कलं कुमारी जात्राया लागिं महानगरं १३–१४ लाख रुपैयाँ खर्च यानागु धयादिल । तर संस्थानं रथ निर्माण लिसेंया ज्या याय्बलय् ५०–६० लाख स्वयां अप्वः खर्च यानागु दु । अथे हे, बुंगद्यःया रथ, बिस्काः जात्रा थुज्वःगु जात्राय् छ्यलेमाःगु रथ, खः दय्केत ला आधा इञ्च नं उखेथुखे याय्गु थाय् दइमखु । बीमाःगु खँ बी हे माः, गुकथं पूजा याय्माःगु खः, व हे याय् हे माः ।
जिं येँ व यल महागनरया मेयरलिसे खँ ल्हानाबलय् जात्रापर्वलिसे सम्बन्धित गुठीयार, रकमी, चिताइदार थुज्वःपिं मनूतय्त मेगु सामाजिक सुरक्षा भत्ता उपलब्ध याकूथें वार्षिक भत्ता उपलब्ध याकेमफइला धइगु न्ह्यसः ल्ह्वनागु दु । द्यःयाथाय् पूजारी च्वनीम्ह मनुखं मेगु छुं ज्या यानाः नय् खनीमखु । उपिं पाक्षिक वा मासिक रुपं द्यःयाथाय् पाः च्वनेमाली तर, उकथं ई बीधुंकाः उमिसं मेगु छुं नं ज्याय् बांलाक ई बी मफइमखु । गन बांलाःगु आम्दानी दु, अन ला समस्या दइमखु तर, गन आम्दानीया व्यवस्था मदु, अज्याःगु थासय् ला कन्हय्या दिनय् व नियम याइपिं मनू दइमखु । थ्व स्थानीय सरकारया जिम्मेवारी खः । स्थानीय सरकारं तलबया व्यवस्था याय् मफुसां मासिक भत्ता बीत समस्या मदु । करोडौं धेबा अथें हे खर्च जुयाच्वंगु दु, छगू निगू करोड थज्याःगु ज्याखँ संरक्षणया लागिं नं खर्च यानाबीत नं इनाप याना ।
आः खँ वइ, गुठी संस्थानं जग्गा मियाः वःगु धेबा तयातःगु दु । खः, गुठीं जग्गा म्यूगु धेबा कोषया रुपं तःगु दु । उकिया हे ब्याजं गुठी संस्थानं धेबा बियावःगु दु । साँवा सुरक्षित दु । मखु, साँवां हे बीमाः धाल धाःसा ग्वःदँ न्ह्याइ धइगु खँ नं निश्चित जुइमाल । साँवा खर्च याय्धुंकाः कन्हय् गुकथं न्ह्याकेगु धइगु न्ह्यसः ला दनी । छगू कालखण्डय् जुइधुंकूगु ज्याखँयात आः प्वलाच्वनां जीमखु । थुकी सुया गल्ती खः धइगु इतिहासं मूल्यांकन याइ ।
गुठी संस्थानं ब्यूगु धेबा मगाः धयाच्वंपिन्सं पूजा खर्च जक दत । व लिसे स्वापू दुपिं पूजारी, पुरोहित उमिगु जीवन निर्वाहया आधार जिमिसं बी मफुत । थ्व आधार बीगु धइगु स्थानीय सरकारं खः । थ्व हे जात्रा क्यनाः पर्यटक दुकाय्गु खः । बसन्तपुलिइ इन्द्रजात्रा महनेगु, कुमारी छेँ मदइगु खःसा ला पर्यटकत नं टिकट न्यानाः चाःह्यू वइमखु जुइ । थ्व खँया लागिं नं छुं ला खर्च याय्माः ।
दकले लिपा ब्वँमितय्त छिं छु धयादी ?
झीके तंप्वः दु, गुगु स्वभाविक नं खः । छाय्धाःसा झी अतिकं पीडित जूगु दु । गुठी संस्थानय् वय्धुंकाः थ्व संस्थान नं झीगु हितया लागिं ज्या याय्गु संस्थान खः धइगु आभाष बीफःसा जिगु लागिं तःधंगु उपलब्धी जुइ । जिगु निदँया कार्यकाल क्वचाःसां थुलि याय्फत धाय्फुगु अवस्था जिके मदु । झीसं थःगु खँत पाय्छि ढंगं माःथाय् थ्यंके फय्माः । कन्हय् मयाः धाय्गु स्वयां इलय् हे सम्बन्धित मनूयात छ्याता बियाः ज्या याकेत इनाप यानाच्वना ।
