महान योद्धा व कलाकार गणेश साय्मि
निर्मल बज्राचार्य | दिल्लागा द्धादशी ११४३, असार २९ शुक्रवाः
थौं सिबें ग्वःदँ न्ह्यः गणेश साय्मि दाइ म्हस्यूगु, सुनां म्हसीका ब्यूगु ? व सकतां खँ थथे हे धकाः धाय् मफु तर, निताजि खँ धाःसा थबले हे खः धकाः धाय्फु । छताजि खँ, थौं कन्हय् ने.सं. ११४३, खँ ने सं ११११ पाखेया खः । नाटक गथे च्वय्गु धकाः मस्यूम्ह जिं छधाः प्याखं च्वय्माःगु बाध्यात्मक अवस्था वल । ने.सं. ११११ अबले स्वीनिंद न्ह्यः जि त्रिभुवन विश्वविद्यालयय् एम.एससी. ब्वनाच्वनागु ।
पासापिनिगु करकापय् लानाः न्ह्यलं चाइगु गबले नांया प्याखं सँझ्याः साहित्य पालां ग्वसाः ग्वःगु छधाः प्याखं धें धें बल्लाः कासाय् ब्वति कयागु । नाटक धइगु छु, गथे म्हितेगु ? गथे च्वय्गु ? रिहर्सल गन गथे याय्गु ? छुं नं मस्यू । दकले न्हापां ला नांदंम्ह कलाकार व निर्देशक श्रीकृष्ण अणुं जिमित निर्देशन यानादिल । नर्स जूम्ह कलाकार ताले मलाःगुलिं वयात पितिने हे माल । रिहर्सल याय्गु इलय् जि छेँय् च्वंम्ह खिचायात म्वःल्हुकाच्वँतले श्रीकृष्ण अणु दाई च्वमि हे इलय् मथ्यं धकाः तं चायाः छिमित स्यने हे मखु धकाः लिहांझाल । जिपि ला हाःनाः मदुपिं मस्त जुल ।
अय्नं सःथे मसःथे पवित्र कसाः, प्रदिप साय्मि, नरेशमान शाक्य, मीमलाल नकःमि, प्रकाशमान श्रेष्ठ जानाः रिहर्सल यानाच्वना । थौंकन्हय् पवित्र व जि बाहेक प्यम्हं पासापि डाक्टर पदवी काय्त सफल जुल । गय् गय् द्यवं चूलाकू थें गणेश साय्मि जिमिगु पुचलय् दुहां झाल । जिमित ला अबु हे चूलाः थें च्वन । नाटक नासलं लीक स्यनादिल, नरेशया भूमिका हूवःम्ह पात्र, प्याखंया बाखं हस्पिटलय् बांमलाःगु सेवां छम्ह घाःपाः जूम्ह मनू सीगु दुखान्तक प्लट, तर हूवःम्ह नरेशयात धाथें हे ‘हू वःम्ह’ दय्काबिल गणेश दाइनं । उलि मछि ईतक दां दांछि हे मकाःसे ग्वहालि यानाः नं निर्देशकय् थःगु नां ति धकाः धयामदी, जिमिसं निर्देशनय् नेपालभाषा साहित्य पाला धकाः संस्थाया हे नां तया । जिपि खुम्हेसिया पुचःया न्हापांगु कुतः गणेश साय्मिया निर्देशनं लियांल्यूया सिरपाः त्याकेत ताःलात ।
निताजि खँ, ने.सं. १११३ या ई । पलिस्थापाखें दकले न्हापांगु ख्यालः कासा याःगु । थुबले नं ख्यालः धइगु छु धकाः मस्यूम्हेस्यां परिवन्दय् लानाः दकले न्हापांगु खुसिइ ख्यालः च्वय्माःगु अवस्था वल । जितः परिवन्दय् लाकूम्ह जिमि त्वाः दाजु प्रकाशलाल जोशी खः । जिमि त्वाःया युवा समाज क्लबं ब्वति काय्गु झ्वलय् जितः ख्यालः च्वय्त तसकं कर यात प्रकाश दाजुं । च्वय् मसः धाःसां हे पत्याः मजुइगु, अखतं जितः न्ह्यसः न्यनीगु ‘विश्वभूमि पत्रिकाय् रामशेखर नकःमि व दुर्गालाल श्रेष्ठ धुंकाः निर्मल वज्राचार्चया नां छापे जूगु, छं ख्यालः च्वय्मसः धयाः जि पत्याः जुइला ?’ थथे जक धाधां ख्यालः च्वय् हे माःगु अवस्था वयाः श्रीकृष्ण अणु दाइया ‘ख्याः बच्छि नी बच्छि’ नांया ख्यालः मुना नातिबज्र दाइयाथाय् न्यानाः गथे यानाः न्हिकेगु संवाद् च्वय्गु धकाः सीकाः सःथे मसःथे ‘थन थथे हे खः’ धाःगु ख्यालः च्वया । प्रकाशलाल जोशी, अशोकलाल श्रेष्ठ (सक्वया मदनकृष्ण), प्रबोध कसाः, रेवन्तलाल श्रेष्ठ, प्रभात रिमालयात गणेश साय्मिं ख्यालः अतिकं धिसिलाक्क स्यनादिल । ‘न्ह्यलं चाइगु गबले’ प्याखनय् हास्य पात्र नरेशयात भचा अप्वः ’फोकस’ याःगुलिं वय्कः ख्यालः विधाय् घिसिलाःगु निर्देशन याय्गु क्षमता दुम्ह व्यक्तिकथं जिमिस ताय्का । अथे जूगुलिं ख्यालःया निम्तिं गणेश साय्मियात हे निर्देशनया भाला बिया ।
छम्ह छम्ह कलाकारयात ध्यान बियाः उमि दथुइ हे प्रतिस्पर्धा जुयाच्वंगु थें भान जुइक कलाकारितां जाय्केगु ज्या यानादिल । ख्यालकय् ३६ नं वडाया वडाध्यक्षयात धाथेंया २४ वडाया अध्यक्ष जुद्धरत्न बज्राचार्यं ला स्वकः तक रिहर्सल स्वय्धुंकाः धया दिल ‘ख्यालकय् च्वंम्ह वडाध्यक्षला जि स्वःसा स्वय् हे म्वाः का, दुरुस्त हे जि, जिं गय् नवाय्गु ख्यालकय् नं अशोकलालं अथेहे न्ववाइ । जबकि वास्तविकताय् अशोकलालं जुद्धरत्नयात गवलें हे मखंनि, गणेश दाइ नं जुद्धरत्नयात गबलें मखंनि !, ख्यालः च्वमि जि वडाय् गबलें दुहां तकं मवंनि तर, ख्यालः तसकं जीवन्त जुल, ल्यू सिरयाः त्याकेत ताःलात । ख्यालः धइगु गय् च्वय्गु धकाः मस्यूम्हेस्यां ‘दकले बांलाःम्ह ख्यालः च्वमि’या सिरपाः त्याकेत सफल जुल । थ्व दक्व चमत्कार गणेश साय्मिया खः । जि थेंजाःम्ह न्हापांगु खुसिइ प्याखं व ख्यालः च्वइम्हेसित नं याउँक हे पत्याः यानादिल । लच्छि लच्छितक न्हिंन्हिं निर्देशन यानादीसां धेबाया खँ ल्हाना हे दीमखु, अबले नेपालभाषायात थकाय्गु झ्वलय् सकलें लय्ताःच्यः जुइ न्ह्याः । जिनाप स्वाःगु खँ धुंकाः आः जिनाप मस्वाःगु गणेशदाइया थी थी आयामया बारे न्ह्यब्वय् थी थी ब्वय् ब्वथलाः ।
असफलम्ह म्येहालामि व धिसिलाःम्ह ग्वहालिमिः
विसं. २०१८ साल, पंचायत व्यवस्था लागू जूगु दछि जक दूगु ई, नेपालभाषायात सी दय्क क्वत्यःगु वाःचाय्काः हितकरवीर सिं कसाः व ईश्वरानन्द श्रेष्ष्ठाचार्यया पुचलं अन्तर स्कूल नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनया ग्वसाः ग्वल । ग्वसाः खलःया गणेश साय्मि नं दुजः, वय्कःया इच्छा उगु साहित्य सम्मेलनय् दबुलिइ दनाः म्ये हालेगु । भाषिक अनुराग व म्ये हालेगु इच्छां थँबहीया पसलय् साइकल बालं कयाः येँ, यल, ख्वप, थिमि व भ्वँतय् च्वंगु स्कूलय वनाः पौ ब्यू वनेगु यानादिल ।
म्ये रिहर्सल याय्गु झ्वलय् दुर्गालाल श्रेष्ठ व दर्शनदास भ्वाइस टेष्ट काय्गु भ्mवलयू मल्ल के सुन्दर लगायत गणेश साय्मियात नं दुमथ्याकल । तन मन धनं साहित्य सम्मेलन याय्त साइकल गयाः भ्वँतय् तक वनीम्ह गणेश दाइया तसकं तं वल, छुं दिंतक सम्मेलनया ज्या नं याय् मास्ति मवल । अय्नं उलिमछि थःगु मेहनत तुइधुंकूगुयात अथें त्वःतेमज्यू धकाः हानं छकः दबुलिइ दनाः म्ये हालेत इनाप याःबलय् लसकुस म्ये ‘गय् दनी अथें थ्व देश’ म्ये हालेगु झ्वलयू दकलय ल्यूने गणेश साय्मियात थनाः म्ये हाय्कल । गणेश दाइया दबुलिइ दनेगु इच्छा पूवन । म्ये हालेगुलिइ असफल जूम्ह गणेश दाइ नं सलंसःम्ह प्याखंम्वः व ख्यालःम्वःतय्त दबुलिइ थनेत सफल जुल ।
२०२२ आन्दोलनया निडर योद्धा
२०२२ सालय् रेडियो नेपालं नेपालभाषाया समाचार व जीवन दबू दिकूबले येँय् च्वंपिं नेवाः आन्दोलित जुल । थ्व आन्दोलन येँ, यल, ख्वप जुयाः स्वनिगलं पिने जुजुं देय्न्यंक हे ब्यानावन । दकलय् न्हापांगु विरोध ज्याझ्वः श्रीघः बिहार दुनेपाखे च्वंगु क्वबहालय् सुदर्शन महास्थवीरया न्ह्यलुवाय् न्हापांगु विरोध सभा जुल । उबलय् गणेश साय्मि चिनाखँ ब्वनादीगु खः । गणेश साय्मिया स्याःन्याःपिं पासापिं दुर्गामानन्द बज्राचार्य व मुक्तिनाथ मानन्धर जानाः चान्हय् चान्हय् पोष्टर तिकेगु ज्या यानादी । आन्दोलनया इलय् थाय्थास वय्कःयात ज्वना नं यंकूगु खः । थुगु हे आन्दोलनं नेवाः भाषाया साहित्यकारत पिलूवःगु खः ।
मुनासःया न्हापांगु ख्यालः कासाय् न्हाप जूगुः
ने.स. १०९२ (विसं. २०२९) पाखे मदनकृष्ण श्रेष्ठ व श्रीराम श्रेष्ठपिं जानाः येँया प्यूखाय् मुनासः नीस्वन । उगु संस्थां दकले न्हापांगु खुसिइ ग्वःगु ख्यालः कासाय श्रीकृष्ण अणुया निर्देशनय् गणेश साय्मिं ‘तां तिं ग्वःजा’ ख्यालः म्हिताः न्हाप सिरपाः त्याकादिल । व धुंकाः वय्कलं ‘खिखां मुगः’, ‘ह्वाइट मार्केट’, ‘स्वल मुखुला ख्यालः, ‘आ. जितः नं तन तन दइ वल’ ‘तःतः जा.गु मेच, ‘वँय् देशय् क्वँय् जात्रा’ ‘नेपाल बन्द ‘अछिं याय्गु प्रस्ताव’ म्हिता दीगु खःसा ‘न्ह्यलं चाइगु गबले ?’ व ‘थन थथे हे खः’या निर्देशन यानादीगु खः ।
धिसिलाःम्ह दांभरिंः
मुनासःया ख्यालः कासाय् ब्वति काय्त खलः पुचःपाखें ब्वति काय्दइगु नियमं यानाः नेपालभाषाया तःगूमछि खलः पुचः पिलुल । थुपिं सकल खलःपुचःयात व्यवस्थित याय्त नेपालभाषा मंकाः खलःया आवश्यकता महशुस जुयावल । दुर्गालाल श्रेष्ठयात नायः दय्काः खलः नीस्वनेगु झ्वलय् गणेश साय्मिं पद्मरत्न तुलाधरयात नायः दय्केगु प्रस्ताव यानादिल, व हे प्रस्तावं मूर्त रूप काल, थः संस्थापक दांभरिं जुयादिल । थ.गु कार्यकालय् गणेश साय्मिं धिसिलाक्क दांभरिया जिम्मा कयाः थी थी ज्याझ्वः यानाः मुंकातःगु ७५द्वः तकां १ रोपनी २ आना २ पैसा जग्गा न्यानाकाल । कविकेशरी चित्तघर हृदयं १० आना जग्गा दान नं यानादिल । दकले लिपांगु इलय् येँ महानगरपालिकाया आर्थिक ग्वहालिं नेपालभाषा मंकाः खलःया थःगु हे छेँ धस्वात ।
मग्याःम्ह कलाकारः
ने.सं. ११०२ (वि.सं. २०३८) य् नेपालभाषा मंकाः खलःपाखें बीरगंजय् वनाः सांस्कृतिक ज्याझ्वः तःजिक क्यन । टिकट शो यानाः धनप्वः नं मुंकल । येँय् लिहां वय्त्यःबले धरानया लक्ष्मीबहादुर हल्वाई नापलात । धरानयू नं नेवाःतय्त व ज्याझ्वलय् वनेमाः धकाः कर यासेंलि धरानया भानु बसपार्कय् च्वंगु गणेश टाकिजय् हिन्दि सिनेमा क्यनेज्या दिकाः प्याखं क्यनेगु पर्दा लिकाय्काः सांस्कृतिक ब्वज्या यात । मल्ल के सुन्दर उद्घोषक अले भृगुराम श्रेष्ठ, नगिना जोशी, नबिना श्रेष्ठ, रामप्रसाद मानन्धर, धर्मशोमा तुलाधर दुथ्याःगु पुचलय् श्रीकृष्ण अणुया तंबैक नं क्यनेगु ग्वसाः । छपु निपु, प्याखं व म्ये हाःबलय् तक छुं मजू । जब तंबैंक ख्यालः जुल, नेवाः भासं जक संबाद जुयाः अनच्वंपि नेवाःतय्सं नेवाः मथुया. हाःहू यात ।
उलिं जक मगानाः गोलभेरा, ख्येँय्, लाकामं तक कय्कल, स्टेजं सकलें बिस्युंवन, भृगुराम, रामप्रसादं जिमिसं म्ये हालेमखुत धाल । तंबैंकया कलाकार गणेश साय्मि छम्ह जक बैंकया मेनेजरया टेबल क्वय् सुलाः थःगु सुरक्षा यानाच्वन । स्टेजय् गणेश दाइ जक याकःचा, कय्केगु मदी, अय्सां तबि, मिखा ज्यानाः, ख्वाः ज्यानाः म्ह ज्यानाः स्वकुमितय्त शान्त याय्त याकःचां कुतः यात, भतीचा शान्त जुल । अने पलखया निम्ति रामेश, रायन, रामकृष्ण दुवालं गांगामं दनावा म्ये थी थी भासं हालाः भाय्या महत्व थुइके धुंकाः हानं सलल सांस्कृतिक ज्याझ्वः ताःलाक्क क्यन ।
नेपाल सम्वत्या आन्दोलनं कथुया क्यान्सरः
ने.सं. ११०६ (विसं. २०४२) कालिमाटी न्हूदँ मोटरसाइकल ¥याली याःबलय् रसियन जीपय् च्वनाः माइकं ‘नेपाल सम्वत् राष्ट्रिय सम्वत्, सरकारं मान्यता बी हे माः, भिंतुना दु भिंतुना न्हूदँया भिंतुना’ धकाः सुथसिया ९ बजेनिसें बहनी ७ बजेतक १० घन्टा मदिक्क ततःसलं हालाः वय्कःया कथुइ घाः हे जुल, हि नं वल, लिपा क्यान्सरया रूप काल । नेपाःया गैंडाकोट व दिल्लीतक वासः याः वन । अय्सां आःतक च्वतुक्क मलंनि । डाक्टरतय्सं अपरेशन याय्माली धाल । नापं अपरेशन याय्बलय् क्यान्सर ला लनी तर सः पिकाय् फइमखु धाःगुलिं अपरेशन याय्त उलि लःलः मधया च्वंगु अवस्था दु । ७७ दँ दुम्ह गणेश दाइयात व हे ल्वचं आःतक दुख बियाच्वंगु दु ।
नेपाल सम्वत्या क्यालेण्डर पिथनेज्याः
थौंकन्हय् नेपाल सम्वत्या क्यालेण्डर पिथनेगु ज्या उलि थाकु मजू । न्हापा प्रेस हे मदुबलय् भिंद्यः त्वालय् च्वंम्ह कलाकार पुष्परत्न शाक्ययात थीथी किपा जक मखु, तिथिमिति तकं बांलाःगु आखलं च्वकाः जिंक ब्लक दय्काः, भ्वँतय् छापे यानाः द्वलंद्वः क्यालेण्डर पिथनेगु ज्याया शुरुवात गणेश साय्मिं यानादीगु खः । यलय् च्वंम्ह मंगलराज जोशीयाथाय् वनाः तिथिमिति कयाः पुष्परत्नयात च्वके बीकेगु याइ । न्हुूदँबलय् बसन्तपुलिइ वनाः छपाःया न्यातका÷न्यातका कयाः तःपाः हे मीगु यानादी । उलिजक जक मखु, न्हूदँ ¥याली सिधय्काः नं त्वाःत्वालय् वनाः द्वलंद्वः क्यालेण्डर मीगु यानादी । थुगु ज्या थँहितिस्थित नेपाल मैत्री अध्ययन मण्डलपाखें यानादीगु खः ।
उकिया वय्कः संस्थापक दुजः खः ।
गणेश साय्मि मचाबलय्या छुं खँतः
गणेश साय्मिया स्वम्ह दाजुपिं मचाबलय् हे मदयावन । प्यम्हम्ह काय्कथं गणेश साय्मि बुयाः स्वांछपु गणेद्यःयात छानाः लानाकयाः आः तक ताःआयू कयाः झीगु न्ह्यःने वय्कः धस्वानाच्वंगु दु । गणेश दाइ मचाबलय् तसकं हारां जूगुलिं वय्कःया अबुं छकः न्हाय्कं झालय् वांछ्र्वयाब्यूगु खँ लुमकाः कनादी । जुद्धोदय पब्लिक स्कूलय रामलाल मानन्धर धइम्ह हारांम्ह मास्टरं १० बजे मथ्यंकलकि लुखाय् च्वनाः कथिं ल्हाःपाय् दाय्यः । गणेश साय्मिया अबु मचाबलय् मदुगु, मांया सुलिंपसः, माय्वः छुइत माय् क्यलाः ल्हाः हे सिले मलाक्क ब्वॉय् ब्वॉय् वंसां १० बजे पुलेधुंकी, उकिया कारणं राम सरया कथिं यक्व हे दाय्के लं धकाः कनादी ।
