हिमालया खादा मधेसय् नं थ्यन छ्याप्छ्याप्ति
सानुराजा शाक्य
भिंगु ज्याया नितिं अष्टमंगलया चिं समेत दुगु हिमाली तिब्बती बौद्ध संस्कारया अभिन्न अङ्गकथं छ्यला वयाच्वंगु खादाया छ्यलाबुला आः हिमाली लागाया शेर्पा, लामातय् दथुइ जक सीमित मजुइ धुंकल । उपलब्धता व सहजताया कारणं खादाया छ्यलाबुला वंगु झिदँया दथुइ नेपाःया कुंकलामय् न्ह्याःगु सभा समारोहय् नं व्यापक जुइधुंकल ।
खादाया व्यापाक छ्यलाबुलायात पनेत छथ्वसिनं कुतः मयागु नं मखु, तर गथे मःमः नेपाःया राष्ट्रिय नसाज्वलंकथं परिचित जुयाः देय्या सीमाना पुलाः विदेशय् नं लोकंह्वाना वंथें खादाया छ्यलाबुला नं धर्म, संस्कृति, थाय् व समुदायया सीमानां पुलावनाः फुक्कसिनं छ्यलीगु, फुकसित माःगु ज्वलं जुइधुंकल ।
बरु दौरा सुरुवाल हिमालय् च्वंपिन्त फिकेबलय्, तराई मधेसया मधेसीयात फिकेबलय् सहज मजूनी, तर हिमाली थाय्या खादा थौं हिमाल, पहाड जक मखु कि तराई मधेसया फाँट फाँटय् नं सहज छ्यलाबुलाय् वःगु खँ नकतिनि क्वचाःगु २ नं. क्षेत्रया स्थानीय तहया चुनावया इलय् प्रष्ट जुल ।
अर्थात नेपाःया राजनीतिया संविधान सम्बन्धी विवाद सतक आन्दोलनया माध्यमं विस्थापित जुयाः आः चुनावी एजेण्डाय् जक सीमित जुयाः देय् चुनावी वातारवणय् सहज अवतरण जूगु भान थ्व हे खादाया छ्यलाबुलां नं क्यन धाय्त्यनागु खः । संविधान दय्कूगु इलय् समुदायया दथुइ ब्वलंगु वैमनश्यताया आशंका नेपाःया फुक्क स्थानीय तहया चुनाव धुंकाः सहज जुइगु संकेत क्यन ।
२ नं. क्षेत्रया स्थानीय तहया चुनाव क्वचायाः फुक्क धइथें लिच्वः वय्धुंकूगु अवस्था दु । तराई मेधसया च्यागू जिल्ला दुथ्याःगु थ्व २ नं. प्रदेशया चुनावया लिच्वः धाःसा न्हापा क्वचाय् धुंकूगु खूगु प्रदेशया चुनावया लिच्वः स्वयां पाःगु लिच्वः खनेदत ।
२ नं. प्रदेशया सच्छिगू स्थानीय तह त्याकाः देय्न्यंकयाः स्थानीय तहया लिच्वलय् न्हापा लानाच्वंंगु नेकपा एमालेयात ल्यूने लाकाः न्हाप जुइगु नेपाली कांग्रेसया म्हगस पूमवनीगु जूगु दु । नेपाली कांग्रेसं पीगू स्वयां अप्वः मेयर वा अध्यक्ष २ नं. प्रदेशं त्याके मफइगु खनेदत । उकथं हे खूगु प्रदेशया लिच्वलय् न्हाप जूगु नेकपा एमाले थ्व प्रदेशय् नं न्हाप जुइ मफुसां ल्यूसां जुइगु दाबी नं आःयात पूमवनीगु खनेदत ।
नेकपा एमालेया नितिं २ नं. प्रदेश दकलय् प्रतिकूल अवस्थाय् दुगु प्रदेश खःसां गुकथं संविधान जारी जूगु अवस्था व व धुंकाः जूगु मधेसया आन्दोलनं एमालेयात २ नं. प्रदेशं चीकेत याःगु मधेसी दल व उकियात मोहरा दय्काः कांग्रेस व माओवादीं याःगु कुतःकथं एमालेयात मधेस आन्दोलनया केन्द्रलिसें मू मू स्थानीय तहय् एमालेयात हे त्याके बियाः मधेसी जनतां एमालेयात तिरस्कार हे याःगु मदु न्हि ! धइगु सन्देश नं थ्व चुनावं बिल ।
मेयर, उप–मेयर गाउँपालिकाया अध्यक्ष व उपाध्यक्षय् यक्व त्याके मपूmसां एमालें वडा तह व वडा सदस्य तहया यक्व सीट त्याकाः एमाले पूर्व–पश्चिम राजमार्ग लागाय् जक एमाले सीमित मखु मधेसया दुने दुने नं एमालेया पुसा दु धइगु नं क्यनाः एमालेयात मधेसयात कयाः निराशा जुइम्वाः धइगु सन्देश नं चुनावया लिच्वलय् घानाच्वंगु दु ।
मधेस आन्दोलनय् इलय् एमालेयात हे लाक्वपाक्व ब्वः ब्यूपिं, एमाले मधेस विरोधी धकाः द्वपं ब्यूपिं तक नं चुनावया इलय् एमालेय् हे दुहां वयाः एमालेपाखें टिकट कयाः त्याके पूmगु अवस्थां एमालेयात छगू इलय् गुकथं मधेस विरोधीया द्वपं बिया वयाच्वंपिनिगु आरोपया नं स्वतः खण्डन जुयाः आः वइगु प्रदेश व प्रतिनिधिसभाया चुनावय् एमालेयात मधेस विरोधी धकाः द्वपं बीमफइगु नैतिक अवस्थाय् एमालेया विपक्षी दलतय्त थ्यंका बिल । थुकथं आः वइगु संघ व प्रदेशया चुनावय् चुनावी मुद्दा मेमेगु प्रदेशय् जक मखु २ नं. प्रदेशय् नं संविधान संशोधन प्राथमिकताय् मलाइगु अवस्था दु ।
थ्व चुनावं सत्ताया नितिं मरिहत्ते याइगु दलत पुलांगु पञ्चतय् पार्टी राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी व विजय गच्छेदारया दलयात साइजय् तयाबिल । न्ह्याथे यानाः नं सत्ता हे अन्तिम ध्यय् दय्काच्वंपिं नैतिकता, राजनीतिक इमान्दारिताजक मखु कि थः छम्ह सत्ताय् मथ्यनेवं थःगु दलया मेपिन्त नं मन्त्री जुइगु ह्वःताः बीत थाकुचाःपिं कमल थापा व विजय गच्छेदारया प्रवृत्तियात थ्व स्थानीय तहया चुनावं पूर्ण विराम तइगु संभावना ब्वलंगु दु । थ्व हे स्थिती संघ व प्रदेशया चुनावय् थ्व निगू दलं थःगु अस्तित्व माःमाः जुइमालीगु अवस्था खनेदत ।
आन्दोलनय् मधेसी प्रदर्शनीकारीत स्याःपिं हे त्यात । कांग्रेसया सुशील कोइराला प्रधानमन्त्री जुयाच्वंगु इलय् ब्वलंगु मधेस आन्दोलनया इलय् थ्यंमथ्यं प्यंगू दर्जन मधेसी प्रदर्शनकारीतय्त प्रहरीया गोली कयाः सीगु खः । व धुंकाः प्रधानमन्त्री जूम्ह एमालेया नायः खड्ग प्रसाद ओली खः । उबलय् गृहमन्त्री माओवादीया शक्ति बस्नेत खः । थ्व ल्याखं मधेसय् जूगु आन्दोलनय् प्रहरी प्रशासनया हस्तक्षेप यानाः प्रदर्शनकारीतय् हःताः जूबलय् कांग्रेस, एमाले व माओवादीया शीर्ष नेतात हे सरकारय् दुथ्याः ।
उबलय्या घटनात स्वय्बलय् मधेसय् आः थ्व दलत पत्तासाफ हे जुल ला धइथें च्वंगु खः, तर थ्व स्थानीय तहया चुनावय् मधेस आन्दोलनयात दमन याय्गुली दकलय् अप्वः जिम्मेवार दल नेपाली कांग्रेसयात हे अप्वः सीट त्याकाबिल । आन्दोलनकारी दलत मध्ये नं दकलय् अप्वः कट्टर व भारतीय संस्थापनया दबावय् खूगु मधेसी दलत एकीकरण यानावःगु राष्ट्रिय जनता पार्टीया चुनावी प्रदर्शन तुलनात्मक रुपं पहाडी व मधेसी राजनीतिक स्वाका यंकेमाः धइगु संघीय समाजवादी फोरम स्वयां ल्यूने लात । उकिं आःयात कट्टरपनया राजनीति नं राजनीतिक बजारय् यक्व खपत मजुइगु राजनीतिइ दुथ्यात ।
स्थानीय तहया चुनाव धुंकाः गुगु दल छु धरातलय् दु धइगु नं प्रष्ट जूगु दु । थ्व कारणं संघ व प्रदेशया चुनावय् छु छु दल गुगु धरातलय् च्वनाः चुनावय् वनेत्यंगु दु धइगु भू सीदुगुलिं थःपिं गन कमजोर, गन मेहनत याय्माः धइगु नं क्यंगु दु । स्थानीय तहया चुनावया देय्न्यंकया लिच्वः धुंकाः दकलय् अप्वः स्थानीय तहय् त्याःगु ल्याखं एमाले हे न्हाप जूगु अवस्था खः । अथे धकाः एमाले मात्ते जुयाः घमण्डी जुइगु पाय्छि मखु ।
थ्व दथुइ एमालेया उम्मेदवार जूपिं स्थानीय जनप्रतिनिधितय्सं प्रतिबद्धताकथं ज्या याः कि मयाः धइगु प्रारम्भिक मूल्यांकन नं जुइगु जूगुलिं स्थानीय तहय् त्याःपिं एमालेया जनप्रतिनिधितय्सं यक्व ज्या याय् मपूmसां अलोकप्रिय जुइगु निर्णय मयाय्गु हे बुद्धिमत्तापूर्ण जुइ । मखु धइगु खःसा उकिया “बाय्क फायर” संघ व प्रदेशयु खनेदइ । अझ नं संघ व प्रदेशया चुनावया नितिं एमाले व कांग्रेस हे प्रतिस्पर्धी शक्ति खः ।
थ्वया दथुइ कांग्रेसया शेरबहादुरया सरकार न्ह्यानाच्वंगु दु । थ्व सरकार शेरबहादुर देउवाया न्हापा स्वक्वःतकया प्रधानमन्त्रीत्वकाल थें अलोकप्रिय भ्रष्ट जूगु अवस्था दुगुलिं संघ व प्रदेशया चुनावय् कांग्रेसं जनमतया “फेस” याय् अःपु मजू, तर उकिया अःखः एमालेया नितिं सहजताया अवस्था दु । कांग्रेस व माओवादी राज्य सत्ताय् दुगुलिं उकिया दुरुपयोग यानाः त्याकेगु कुतः याय्त स्वइ, तर सत्ताया दुरुपयोग यानाः जक चुनाव त्याके मफइगु जुयाच्वन धइगु खँ नं प्रष्ट जुइधुंकल ।
