स्वनिगःया अस्तव्यस्तता व नेवाःतय् दुघाः
सानुराजा शाक्य
स्वनिगलय् सरकारं यानाच्वंगु लँ विस्तारं थःपिं घरवारविहीन जुइगु, लँ विस्तारया स्पष्ट मापदण्ड मदुगु अले न्यायोचित क्षतिपूर्ति बिना हे सतक विस्तारया कारणं थःपिन्त अन्याय जूगु खँयात कयाः सतक बिस्तार पीडित संघर्ष समितिं सरकारया विरुद्धय् अदालतय् तयातःगु मुद्दाया निर्णय याकनं वयाः थःपिन्त न्याय जुइगु आशाय् पीडित जनतात पियाच्वंगु दु ।
भूमिसुधार मन्त्री नं आः कृषियोग्य जमीनयात प्लटिङ यानाः घडेरी विकास याय् मदइगु निर्णय जूगुयात महत्व बियाः सञ्चार माध्यमय् समाचार सम्प्रेषण जूगु दु । थ्व हे समाचारया लिधंसाय् छथ्वः नेपालभाषा न्ह्यलुवातय्सं सही निर्णय जूगु प्रतिकृया रुपय् सामाजिक सञ्जालय् शेयर यानाच्वंगु नं खनेदु । छगू इलय् नेवाः राज्यया माग यानाच्वंपिं कार्यकर्ता व न्ह्यलुवातय् हे अगुवाइलय् आउटर रिंगरोडया विस्तारयात पनेत सफल नं जुल ।
न्हापांगु संविधानसभाया चुनाव धुंकाः नेवाः राज्यया मागय् तःधंगु समर्थन खनेदयाच्वंगु इलय् नेवाः राज्य परिषद्या नामं चोभारनिसें सतुंगलय्तक दय्केत्यंगु आउटर रिंगरोडया निर्माणकर्ता उपत्यका विकास प्राधिकरणयात दबाब बियाः प्रारम्भिक ज्याय् हे पंगः थनाब्यूगु खः ।
आउटर रिंगरोडया कन्सेप्टया विकास जूगु इलय् तक आउट रिंगरोडया लागा धइगु कृषि भूमिया रुपय् हे ल्यनाच्वंगु खः । आउटर रिंगरोडया विरोधनिसें थौकन्हय् वयाः आउटर रिंगरोडया ज्या शुरु जुइगु इलय् तक थ्यंबलय् प्रस्तावित आउटर रिंगरोडया जवंखवं च्वंगु बुँ फुक्क घडेरीया रुपय् विकास जुइधुंकल । गुलि जग्गा न्याय्–मी जुयाः जग्गाधनीया रुपय् न्हूपिं हे जग्गाधनीत थ्यनेधुंकल । आउटर रिंगरोडया निर्माण ज्या पनेत सफलजूपिं नेवाः राज्य परिषदया नेवाःतय् हैसियत नं निर्माण पने मफइगु अवस्थाय् थ्यने धुंकल ।
आउटर रिंगरोडया ज्या शुरु जुइगु खवर न्यनेवं व लागाय् जग्गाया कारोवार चम्के जुयाः जग्गाया भाः थाहांवनेगु क्रम द्यूगु मदुनि । आउटर रिंगरोडया विकासं रिंगरोड जक दय्कीगु मखसे रिंगरोडया जवंखवं ५०० मिटर तकया जग्गायात एकीकृत जग्गा विकास नं याय्गु प्रस्तावं थ्व लागाय् जग्गाया कारोवार उच्च जूगु खः । सरकारं थनया आन्तरिक बसाई–सराईयात अझ आकर्षण यानाः विकास याय्त स्वनिगःया प्यंगू कुनाय् स्याटेलाइट सिटी दय्केगु प्रस्ताव हःगु दु ।
थ्व प्रस्तावयात कयाः नं नेवाः न्ह्यलुवाःतय्सं असन्तुष्टि व्यक्त याःगु खनेदु । तर स्वनिगःया शहर विस्तारयात कयाः झीसं क्यनेगु असन्तुष्टतां जक थनया आन्तरिक आप्रवासन पने मफइगु खनी धइगु सी हे दय्धुंकल । उकिं विरोध यानाः जक नं समस्या मज्यनीगु खँयात वाःचाय्काः अव्यवस्थित शहरीकरणयात मखु, व्यवस्थित शहरीकरणया पक्षय् सः तय्गु रणनीति हिलेमाःगु खनेदत ।
स्वनिगलय् देय्न्यंकया नेपाःमित थन हे छेँ दनाच्वनेगु क्रम सन् ६० या दशकनिसें शुरु जुया ०३६ सालया राजनीतिक ह्यूपाः लिपा गति काःगु आन्तरिक आप्रवासन ०४६ साल धुंकाः तीब्र विकास जूगु खः । थ्व कारणं स्वनिगःया नेवाःत अल्पमतय् लाःगु व लिच्वः स्वरुप थन नेवाःतय् भाषा, संस्कृति पहिचानय् संकट ब्वलंगुया कारणया रुपय् आन्तरिक आप्रवासनया विरोध छथ्वः नेवाः न्ह्यलुवापाखें जुयाच्वंगु खः ।
नेवाःतय्गु मिखां जक मखु कि स्वनिगलय् स्थायी छेँ दनाः वसोवास याय्धुंकूपिं जनताया मिखाय् नं स्वनिगःया अव्यवस्थित शहरीकरण व आन्तरिक आप्रवासनया कारणं हे थनया लँ, ट्राफिक व वातावरण स्यनावःगु खः धइगुली फुक्कसिया छगू हे राय खनेदु । थुकी शंका मन्त कि थौकन्हय् स्वनिगःया हालत स्यनावंगुया कारण थन वृद्धि जुयाच्वंगु आन्तरिक बसाइ–सराइ नं ब्वलंकूगु अव्यवस्थित शहरीकरण हे खः ।
शहरीकरणया दथुइ लँ विस्तार योजनाबद्धकथं याय्गु सरकारया दायित्व नं खः । तर गुकथं गथे यानाः याय्गु धइगु सवाल स्थानीय जनताया अभिमतयात नं ध्यान तय्माः । नेवाःतय् पुलांगु बस्तिं वनाच्वंगु मू लँ विस्तार याय्गु खःसा अजाःगुु बस्तिं मू लँ मयंकूसे बाइपास दय्का यंकेमाः । गथे कि यलया सुनाकोथि, वादेय्, थेच्व जुयाः मल्लकालंनिसें वनाच्वंगु लँयात तःबाला यानाः सतक विस्तार याय्गु नेपाःया सतक विस्तारया योजनाविदतय् अल्पज्ञान खः ।
अजाःगु थाय्या लँ तबाला याय्गु योजना संसारय् गन नं थासय् जुइमखु । अजाःगु थाय्या संरक्षण जुइकथं बरु अजाःगु थाय्यात हानी–नोक्सानी मजुइकथं बस्ति पिनें तबालाःगु लँ दय्केगु जकं उपयुक्त खः । तर झीथाय् मल्लकालंनिसें हे दुगु छेँ पुलांगु लँयात तःबाला याय्गु, मापदण्डया नामय् जबर्जस्ती छेँ थुनेत राज्यं स्वयाच्वन । गुकिया विरोध याय् हे माः । लँ विस्तार जुइ हे मज्यू धइगु मखु, तर लँ विस्तार जक समाधान मखु । थुकिया थासय् न्हू न्हूगु लँ चाय्केगु, गन जनताया छेँय् कम जक थुंसा गाइ, अजाःगुकथं धकाः योजना दय्केगु “इन्जिनियरिङ्ग प्वाइन्ट अफ भ्यू”कथं पाय्छि खः ।
स्वनिगःया दुने फुक्क धइथें थाय्त थौकन्हय् नगरपालिका जुइधुंकल । अव्यवस्थित शहरीकरणया मारं स्वनिगःयात नर्क दय्केगु क्रमय् दु । कृषियोग्य भूमि संकुचित जुजुं वनाच्वंगु दु । स्वनिगलय् नेपाःया पिने जिल्लाया बासिन्दातय्गु आप्रवासनया आकर्षक थाय् जुइगु क्रम भविष्य नं यथावत हे जुइगु संकेत दु । थुकियात पनेफइगु अवस्था नं मदु । स्वनिगः नेपाःया हे राजधानी जक जुयाः मखु कि लजगाः, शिक्षा, स्वास्थ्य, मनोरञ्जन, अवसर, विदेश वनेत वय्माःगु “ट्रान्जित प्वाइन्ट” जूगुलिं थ्व स्वनिगलय् आन्तरिक आप्रवासन अप्वया वनाच्वंगु दु ।
स्वनिगःदुनेया फुक्क हे नगरत छगू हे धिक्का जुयाः बस्ति विकास जुइगु क्रमय् दु । थुकथंया बस्ति व घडेरीया विकास नेवाःतय् बस्तिं पुलावनाः खँय् बस्ति अप्वः दुगु काँठ एरियाय् तक घडेरी विकास जुयावनाच्वंगु दु । थुकथं विकास जुयाच्वंगु शहरीकरणयात इलय् हे योजनावद्ध रुपं विकासया नितिं आउटर रिंगरोड व प्यंगू कुनाय् स्याटेलाइट सिटीया योजनां जक मगाःगु अवस्थाय् दु ।
थुकथंया योजनायात विरोध यानाः योजनाया अवरुद्धता अव्यवस्थित शहरीकरणयात जक तिबः जुइगु खायुगु अनुभवं शिक्षा कयाः न्ह्याःवनेमाःगु अवस्था दु ।
स्वनिगःयात एकीकृत विकासया नितिं स्वनिगःया विकासया संयोजन याय्फइगु शक्तिशाली निकायया आवश्यकता दु । थ्व धइगु संघीय नेपाःया ३ नं. प्रदेश अन्तर्गत स्वनिगःयात जक दुथ्याकाः उप–प्रदेश स्तरीय निकायया आवश्यकता दु । थ्व छगूकथं छगू इलय् नेपाः पार्टी हःगु राज्य पुनःसंरचनाया अवधारणानाप ज्वःलाः । थजाःगु निकायया विकास याय्फत धाःसा नेवाःतय् पहिचानया माग नं सम्बोधन जुइफइगु व थनया विकास व समृद्धियात नं संयोजन यानाः ज्या याय्फइ । थजाःगु निकायया माग छगू इलय् स्वनिगःया निर्वाचित सांसदतय्सं नं माग याःगु खः ।
सरकारं स्वनिगया प्यंगू कुनाय् डेढ लाख रोपनीजग्गायात स्मार्ट सिटीया घोषणा यानाः कित्ताकाटया ज्यात स्थगित यानातःगु दु । थुकथंया शहर विकासयात कयाः अझ अप्वः आप्रवासन हइगु योजना धकाः विरोध नं जूगु दु । तर जिं स्वय्बलय् थुकथंया विरोधयात नं झीसं पुनःविचार याय्माःगु खनेदु । थनया शहर बस्ति विकासया नितिं मेगु सच्छिदँतकयात बिचाः यानाः योजना दय्के मफुत धाःसा स्वनिगः अझ अव्यवस्थित शहरया रुपय् विकास जुइ ।
थ्व धइगु थनया वासिन्दात फुक्क नेवाःलिसें फुक्कसित अझ अप्वः समस्याया सामना याय्त बाध्य जुइगु खः । वंगु न्यय्दँयादुने स्वनिगःया योजनाबद्ध विकासया गुरुयोजना मदुगु कारणं गुगु समस्या थौंकन्हय् फय्मालाच्वंगु दु । उकियात ध्यानय् तयाः स्वनिगःया विकासया गुरुयोजना दय्के मफुत धाःसा मेगु भद्रगोल शहरया रुपय् झी हे थन च्वनाः म्वानाच्वने माली ।
हाकनं राजधानी जूगु कारणं देय्या मू व्यापारिक, आर्थिक, सामाजिक, शिक्षा, स्वास्थ्यया केन्द्र जूगु कारणं देय्न्यंकया मनूत स्वनिगलय् च्वनेत वइगु स्वभाविक खः । थुकियात नेवाःतय्सं सहजरुपं कयाः स्वनिगःयात च्वनेज्यूगु व्यवस्थित शहरकथं विकास याय्माः धकाः माग याय्माः । आउटर रिंगरोड, न्हूगु सिटी दय्केगु योजना जक मखु कि स्वनिगःयात हे कःघानाः गुरुयोजनालिसें शहर विकास याय्गु ज्या लिबाय्धुंकल ।
आः नेवाःतय्सं थ्व झीगु भूमि खः धकाः थन बुँज्याना हे नय्माः धकाः बिचाः यानाः शहरी विकासया योजनायात विरोध याय्गु “थःगु तुती थःम्हं हे पां पाले”थें जुइ । बरु फयांफत्तलय् जग्गा ममीगु, मी हे माःसां योजनात लागू जुइधुंकाः मीगु, गबलय् उगु जग्गाया भाः यक्व वयाः उकिया ध्यबां झीसं मेगु लगानी याय्फइगु अवस्था ब्वलनी । संसारय् राजधानी, व्यापारिक, आर्थिक केन्द्रय् देय्न्यंकया मनूतय्सं थःगु नं छेँ दय्माः धकाः च्वं वइगु स्वभाविक खः ।
तीस बर्ष न्ह्यःया दिल्ली, ढाका, बैंककलिसेंया संसारया राजधानी शहरया जनसंख्या व शहरीकरण विस्तार जूथें स्वनिगःजक अपवादया रुपय् च्वने फइमखु । अझ नेपाःया मेमेगु गां बजाःत तुलनात्मक रुपं विकास जुइमफयाच्वंगु अवस्थाय् नेपाःया यक्व जनतात स्वनिगलय् हे च्वनेत स्वइगु स्वभाविक खः । थुकियात नेवाःतय्सं थःगु भाग लाका काःवल धकाः निराश जुइगु स्वयां पिनें वःपिं स्वयां थनया रैथाने नेवाःत आर्थिक, शैक्षिक व क्षमताया ल्याखं नं विशेष जुयाच्वनेगु लँपु मत्वःतेगु हे बुद्धिमानी जुइ ।
