मिसा पत्रकारतय्गु अवस्था व समस्या नापं हाथ्या
- हसना लवजु
अप्व ल्याखय् दइगु स्वयांं नं म्हो ल्याखय् दइपिनिगु सः न्ह्याबलें नं चीसः हे जुइ । अले सः चीसःपिन्त हे मेपिन्त स्वयांं अप्वः समस्या व हाथ्या वइगु स्वभाविक हे जुल । पत्रकारीता ख्यः नं थ्वपाखें ब्यागलं जुइ फइमखु ।
नेपाल पत्रकार महासंघया २०७३ साल मंसिर महिना तकया डाटा कथं संघय् मुक्कं ९८२७ म्ह दुजःत दु । उकी दुने १६१३ म्ह जक मिसापिं दु । थुकिया मतलब हरेक सच्छिम्ह पत्रकारय् झिंखुम्ह जक मिसा पत्रकारत दु ।
अले गुलि नं मिसा पत्रकारत दु, प्रधान सम्पादक अथवा समाचार प्रमुखया रुपय् तसकं हे म्हो ल्याखय् जक दु । मिसा पत्रकारत म्हो ल्याखय् दुगु जुयाः सञ्चार माध्यमय् छुं नं कथंया निर्णय जुइ बलय् थुकिं मिसा पत्रकार पिनिगु माग म्हो जक हे सम्बोधन जुइ ।
श्रमजीवि पत्रकार ऐन दक्व सञ्चार माध्यमय् व्यवहारय् छ्यलाबुलाय् मवःगुलिं यानाः दक्व हे पत्रकारतय्त समस्या ला जुयाच्वंगु हे दु, थ्व बाहेक नं मिसा पत्रकारतय्त जक हे जुइगु छुं छुं विशेष समस्या नं दु । पत्रकार जुयाः ज्या यानागु थ्यं मथ्यं प्यदँया जिगु अनुभवया आधारय् धायेमाःसां मिसा पत्रकारं थः ज्या यानागु सञ्चार माध्यमया दुनेनिसें हे संघर्ष न्ह्याकेमाः, अझ पिने यायेमाःगु संघर्षला ल्यं हे दनि ।
जि न्हापा ज्या यानागु छगू सञ्चार माध्यम टेलिभिजनय् मासिक कथं तलब कयाः स्थायी रुपं ज्या याइपिं मिसा पत्रकार जि बाहेक मेपिं छम्ह हे मदु । उकी नं जिं ज्या यानागु डिपार्टमेन्टया हाकिमनिसें कयाः मेपिं दक्व हे मिजंपिं जक हे खः । थजाःगु अवस्थाय् जितः जूगु समस्या जिं सुयात वनाः कनेगु ? अन जिगु समस्यायात स्पष्ट थुइपिं हे मन्त । अले संस्थाय् न्ह्याग्गु कथंया निर्णय जूसां नं जिगु समस्याया सम्बोधन मजुल । जितः जूगु थें हे मेमेगु सञ्चार माध्यमय् मिसा पत्रकारपिन्त नं अथे जूगु जिं महसूस यायेफु ।
मिसा पत्रकारया पेशागत सुरक्षाया विषयस नं न्ह्याबलें हे ब्वलना च्वंगु छगू हाथ्या खः । समाचार दयेकेगु अथवा च्वयेगु झ्वलय् न्ह्याग्गु इलय् नं न्ह्याथाय् नं थ्यंकेमाली । ज्याया झ्वलय् पिने वनीबलय् उम्ह कर्मचारीयात छुं जूसा उकिया जिम्मा उगु संस्थां कायेमाः । थथे हे, समाचारया झ्वलय् पिने वनीम्ह मिसा पत्रकारया सुरक्षाया जिम्मेवारी वं ज्या याइगु सञ्चार माध्यमं कायेमाः, तर थथे जुयाच्वंगु धाःसा मदु ।
छगू दसू बी, नेपालय् ल्हातय् ल्याःखाये फइ कथं राष्ट्रिय स्तरया छुं सञ्चार माध्यम बाहेक मेमेगु सञ्चार माध्यमय्, न्हियांन्हिथं ज्या यानाः बहनि लिबाक्क लिहांवनीपिं मिसा पत्रकारपिन्त छेँ तक तयेयंकेगु व्यवस्था तकं मदु । ज्या सिधयेकाः लिबाक्क लिहांवःम्ह उम्ह मिसा पत्रकार उकुन्हु छेँय् थ्यनी कि थ्यनीमखु ? थ्व छगू संवेदनशील न्ह्यसः खः । थजाःगु अवस्थाय् अजाःपिं मिसा पत्रकारपिनिगु पेशागत सुरक्षाय् खतरा ब्वलनी ।
पत्रकारीता ख्यः दुने नं, अझ धायेमाःसा, निजी सञ्चार माध्यमय् सुरक्षाया प्रत्याभूति याये फयाच्वंगु मदुनि । थुगु अवस्थाय् दक्व हे श्रमजीवि पत्रकारपिन्त समस्या जुयाच्वंगु दु, अले मिसा पत्रकारपिं अझ अप्वः समस्याय् लानाच्वंगु दु । उदाहरणया नितिं धायेमाःसा थौंकन्हय् निजामति सेवाय् मिसा कर्मचारीया मचा बुइगु जुल धाःसा, निजामति सेवा नियमावली, २०५० (१२ गू संशोधन) य् व्यवस्था दुगु कथं, वयात मचा बुइ न्ह्यः व लिपा कायेजीक यानाः मुक्कं ९८ न्हु तलबी बिदा दइ ।
थ्व बाहेक नं वं अझ मेगु लच्छि बेतलबी बिदा तकं कायेखनी । अले बिदा सिधयेकाः व ज्याय् हाकनं न्हियांन्हिथं वयेफइ । तर निजी सञ्चार माध्यमय् ज्या याइपिं मिसा पत्रकारपिन्त थजाःगु अवस्थाय् तलबी बिदाया खँ ला तापाःगु हे जुल, लिपा वया वं वहे पदय् च्वनाः ज्या यायेदइ धइगु तकं सुनिश्चित मजू । थुकिं यानाः मिसा पत्रकारत पत्रकारीता पेशापाखें हे पलायन जुयावनीगु तकं खतरा दु ।
झीगु नेपाःया समाजय् मिसापिन्त ब्यागलंकथं स्वयेगु प्रवृत्तिइ आःतकं ह्यूपाः मवःनि । मस्यूपिं अले ल्यूने लानाच्वंपि मिसापिन्त लातिम्ह धायेगु याइ, अले न्ह्याथाय् नं न्ह्यःने जुइम्हेसित धाःसा तसकं सःस्यूम्ह (ओभरस्मार्ट) जुइमाः धकाः द्वपं बीगु याइ । पत्रकारीता ख्यलय् ला न्ह्याग्गु खँ नं न्यनाः, सिइकाः, जक हे समाचार च्वयेगु जुइ । पत्रकार जुयाः थःगु ज्या व जिम्मेवारी पूवंकेगु नितिं न्ह्याथाय् नं वनेमालीगु व न्ह्याम्हेसित नं सूचं कायेगु नितिं न्यनेमालीगु जुइ । थजाःगु अवस्थाय् थ्व मिसा ला तसकं हे सःस्यूम्ह (ओभरस्मार्ट) जुइमाःम्ह धकाः मिसा पत्रकारतय्त इलय् ब्यलय् द्वपं वः ।
छुं नं कथंया प्राविधिक ज्या मिसापिन्सं याये सइमखु धइगु छगू परम्परागत धारणा दु । अथे जुयाः सञ्चारमाध्यमय् समाचारनापं स्वापू दुगु प्रविधिक ज्या, उदाहरणया नितिं क्यामेराया ज्या, कम्प्यूटरय् यायेमाःगु ज्या अथवा मेमेगु प्राविधिक ज्याय् मिसापिन्सं याय् सइमखु जुइ धकाः इमित तइमखु । उलि जक मखु प्राविधिक बाहेकया मेमेगु ज्याय् नं मिसा पत्रकार स्वयां नं मिजं पत्रकारं बांलाक्क ज्या यायेफइगु धारणा सञ्चार माध्यमय् दु । थथे, मिसा पत्रकारतय्गु क्षमताया हे अवमूल्यन जुयाच्वंगु दु ।
सञ्चार माध्यम दुने, मेपिं सरह हे थःगु क्षमता दु, अथवा मेपिं स्वयां नं अप्वः क्षमता दुसां नं प्रतिफल (तलब व मेमेगु सुविधा) बीबलय् धाःसा सञ्चार माध्यमं मिसा जूगुलिं यानाः म्हो जक बीगु याइ । सञ्चारमाध्यम दुने ज्या याइपिनिगु दथुइ नं छम्हेस्यां मेम्हेसित ग्वाहालि यानाः निम्हं हे न्ह्यःने थ्यंकेगु अथवा ‘विन विन एप्रोच’ व ‘गिभ एण्ड टेक एप्रोच’ या अवधारणा मदु । सुं मिसा पत्रकार थः मिजं सहकःमिपिं स्वयां नं बांलाक्क ज्या यायेफत व अप्वः सफल जुल धाःसा व प्रति उगु सञ्चार माध्यम दुने हे मिजं पत्रकारपिन्सं छगूकथं ईर्ष्या याइ वा इपिं प्रति नुगः म्हुइकाच्वनी । अले, थःगु हे मेहेनत व क्षमतां सफल जूसां नं सुयागु कृपापाखें थः उगु थासय् थ्यंगु थेंजाःगु व्यवहार तकं जुइ । अले मिजं पत्रकार सहकःमिपिंपाखें अप्रत्यक्षकथं बहिस्कृत तकं जुइ ।
समाजय् परम्परागतकथं हे मिसापिन्त मनोरञ्जनया माध्यमकथं नं नालातःगु दु । अले पत्रकारीता छगू गम्भिर विषय जूगुलिं, मिसात धइपिं पत्रकारीताय् स्वयां नं न्ह्यइपुकेगु ख्यः गथेकि म्ये हालेगु, प्याखं हुलेगु अथवा सिने क्षेत्रया नितिं अले कलाकार जुइत पाय्छि जू धकाः तर्क तइपिं नं थन म्हो मजू ।
२०७३ सालय् जारी जूगु नेपाःया संविधानया भाग ३ या धारा १८ य् दुगु मौलिक हक – समानताया हकं दक्व नागरिक कानूनया न्ह्यःने समान जूगु अले सुं नं नागरिकयात धर्म, वर्ण, जात, लिङ्ग, आर्थिक अवस्था, भाय्, क्षेत्र, वैचारिक अवस्था अथवा मेमेगु आधारय् भेदभाव याये दइमखु धकाः न्ह्यथनातःगु दु ।
तर, सामाजिक व साँस्कृतिक दृष्टिं ल्यूने लाःपिं मिसापिं, दलित, आदिवासी, आदिवासी जनजाति, मधेसी, थारु, मुस्मां, उत्पीडित वर्ग, पिछडा वर्ग, अल्पसंख्यक, सिमान्तकृत, किसान, श्रमिक, युवा, बालबालिका, ज्येष्ठ नागरिक, लैङ्गिक नापं यौनिक अल्पसंख्यक लिसेंया नागरिकया संरक्षण, सशक्तीकरण वा विकासया नितिं कानूनकथं विशेष व्यवस्था यायेत पनातःगु मदु धकाः स्पष्ट कथं हे च्वयातःगु दु ।
मिसा पत्रकारतय्गु हकय् कानूनय् आःतक छुंनं कथंया विशेष व्यवस्था दयेकातःगु मदुनि । मिसा पत्रकारतय्गु नितिं कानूनय् विशेष व्यवस्था दय्काः उकथं हे सार्वजनिक व निजी सञ्चार माध्यमं लागू यानावंसा जक मिसा पत्रकारतय्गु सशक्तिकरणया दिशाय् छगू पलाः जुइफइ ।
थ्व नापनापं हे पत्रकारतय्गु पेशागत हक हीतया नितिं संगठित जुयाच्वंगु नेपाल पत्रकार महासंघनिसें कयाः थीथी संघ संस्थापाखें नं मिसा पत्रकारपिनिगु नितिं विशेष व्यवस्था यानाः मिसा पत्रकारपिन्त न्ह्यज्याकेमाः । उलि जक मखु, सयेकेगु सीकेगु खँय् अले थः सशक्त जुइगु खँय् मिसा पत्रकार थःपिन्सं नं च्यूताः तयेमाः । थःगु सीप अप्वयेकेत मिसा पत्रकारत थःपिन्सं हे कुतः याना वनेमाः । अले मिसा पत्रकार थःपिं हे संगठित जुयाः थःपिन्त जुयाच्वंगु समस्या ज्यंका यंकेगुली कुतः यायेमाः ।
